فخراج به دو معنا عمده در زبان فارسی و متون دینی و تاریخی کاربرد دارد:
نام یاقوتی
فخراج به عنوان نام یک یاقوت با ویژگیهای خاصی از زمان محمدشاه بابری شناخته میشود. این یاقوت به تصرف نادرشاه افشار درآمد و سپس به دست شجاعالملک افغان افتاد. در نهایت، راجه رنجیت سنگر آن را از شجاعالملک گرفت. این تاریخچه نشاندهندهی اهمیت و ارزش این یاقوت در تاریخ ایران و هند است.
معنای دینی
فخراج به معنای خراج یا عوض و پاداش است، این مفهوم به نوعی به اهمیت و برتری روزی و نعمتهایی که خداوند میدهد نسبت به آنچه انسانها میتوانند به یکدیگر ارائه دهند، اشاره دارد.
در قرآن کریم، فخراج در آیه 72 سوره مؤمنون به کار رفته است: «أَمْ تَسْأَلُهُمْ خَرْجًا فَخَرَاجُ رَبِّكَ خَيْرٌ ۖ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ»
ای پیامبر، آیا از آنها مزدی میخواهی؟ در حالی که مزد (پاداش) پروردگار تو بهتر است و او بهترین روزیدهندگان است.