شل

شل. [ ش َل ل ] ( ع مص ) راندن و دفع نمودن چیزی را. ( منتهی الارب ) ( ناظم الاطباء ). راندن شتران را و دفع نمودن. ( آنندراج ) ( از اقرب الموارد ). راندن. ( تاج المصادر بیهقی ) ( المصادر زوزنی ). || سبک دوختن جامه را. ( ناظم الاطباء ) ( منتهی الارب ) ( آنندراج ) ( از اقرب الموارد ). جامه سبک دوختن. ( المصادر زوزنی ). || باریدن چشم اشک خود را و فروریختن آنرا. || تباه شدن دست کسی و خشکیدن. ( منتهی الارب ) ( آنندراج ) ( ناظم الاطباء ) ( از اقرب الموارد ). و کذا شلت یده ( مجهولاً ). و درباره کسی که خوب تیر اندازد و نیک نیزه زند، گویند: لا شل عشرک ( ای اصابعک )؛ تباه مباد ده انگشت تو. ( از اقرب الموارد ) ( ناظم الاطباء ). || ( ص ) بمعنی دست و پای از کار افتاده استعمال میشود و کلمه در اصل به تشدید لام است که مصدر «شلت یده » از باب «علم » و بمعنی از کار افتادن دست و پای باشد و چنین دستی را شلاء و صاحب آنرا اشل گویند؛ولی این استعمال در شعر فارسی نیز هست: 
پای اقبال جهان سوی بداندیش تو لنگ 
دست آسیب فلک سوی نکوخواه تو شل.انوری.برو شیر درنده باش ای دغل 
مینداز خود را چو روباه شل.سعدی.( از نشریه دانشکده ادبیات تبریز سال اول شماره 6-7 ). رجوع به ماده شل ( مأخوذ از عربی ) شود.
شل. [ ش َ / ش َل ل ] ( از ع، ص ) کسی که با دست نمیتواند چیزی را بگیرد، مانند کسی که دست او افلیج شده و در اراده و اختیار وی نباشد. شیشله. ( ناظم الاطباء ). کسی که دست و پای او حرکت نتواند کرد. ( غیاث ). آنکه از پای لنگد. آنکه دست یا پای او تباه شده است. لنگ. اعرج. آنکه لنگد. چلاق اعم از پای یا دست. بجای اشل عربی و بابودن، شدن و کردن صرف شود و مصدر جعلی آن شلیدن است. ( یادداشت مؤلف ). اکسح. ( منتهی الارب ): 
همه کر و همه کور و همه شل و همه گول.قریع احول ( از فرهنگ اسدی ).به یک پای لنگ و به یک دست شل 
به یک چشم کور و به یک چشم کاژ.معروفی.مدار دست گزافه به پیش این سفله 
که دست بازنیابی مگر شکسته و شل.ناصرخسرو.پای دور فلک و دست قضا
لنگ در تربیت خصمت و شل.انوری.چون که دارد از خریداریش ننگ 
خود کند بیمار و شل و کور و لنگ.مولوی.