زورخانه

زورخانه به مکانی گفته می‌شود که در آن ورزش‌های سنتی ایرانی مانند ورزش پهلوانی و کشتی باستانی انجام می‌شود. این مکان نه تنها برای تمرین جسمانی است، بلکه دارای جنبه‌های فرهنگی و اخلاقی نیز می‌باشد و پهلوانان در آن علاوه بر قدرت بدنی، تربیت اخلاقی و رعایت اصول پهلوانی را نیز فرا می‌گیرند.

زورخانه معمولاً دارای فضایی خاص با طراحی سنتی است و در مرکز آن گود بزرگی برای تمرین وجود دارد. ورزشکاران در این مکان با ابزارهای سنتی مانند میل، کباده و سنگ‌های ورزشی تمرین می‌کنند و مراسمی مانند «ساز و آواز» نیز همراه تمرینات اجرا می‌شود که جنبه آیینی و معنوی دارد.

به طور کلی، زورخانه نماد ترکیبی از ورزش، فرهنگ و اخلاق در ایران است. این مکان علاوه بر آموزش توان بدنی، ارزش‌هایی مانند پهلوانی، احترام به دیگران و کمک به جامعه را نیز منتقل می‌کند و نقش مهمی در حفظ سنت‌ها و هویت فرهنگی ایرانی دارد.

تصویر معنی زورخانه

لغت نامه دهخدا

زورخانه. [ ن َ / ن ِ ] ( اِ مرکب ) جایی که در آن ورزشهای قدیمی کنند. باشگاه ورزشهای باستانی. ( فرهنگ فارسی معین ). محل ورزشهای پهلوانی ایران،معروف به ورزش باستانی. زورخانه های قدیمی ایران بناهایی هستند مسقف که بوسیله پنجره ای که در سقف بنا تعبیه شده است روشن می شوند. گود در وسط کف بنا و کمی پایین تر از سطح آن قرار دارد. در اطراف غرفه هایی برای تماشاچیان، کندن لباس و گذاشتن وسائل ورزش ساخته شده است. در غرفه کنار مدخل زورخانه، سکوئی بنام سَرْدَم ساخته شده است که جایگاه مرشد می باشد و در جلوی آن چوب بست یا وسیله ای مانند آن برای آویختن زنگ و اجاقی برای گرم کردن ضرب و تهیه مطبوخ زنجبیل و دارچین بعد از ورزش قرار دارد. اعضای زورخانه سلسله مراتبی دارند: نوچه؛ کسی است که در زورخانه مخصوص نزد پهلوان معینی تعلیم می گیرد. نوچه پس از پیشرفت کافی به مرتبه نوخاسته می رسد. میاندار؛ داور و مربی زورخانه است و رهبر ورزشکاران در هنگام ورزش. مرشد یا کهنه سوار ( ظاهراً اصطلاح اخیر اکنون متروک است )، با ضرب گرفتن و خواندن اشعار مناسب حرکات ورزشی را تنظیم می کند، و نیز ادای احترام به واردین بر حسب مراتب آنها، مثلاً با خوش آمد گفتن یا زدن دست به ضرب یا به زنگ سردم از وظایف اوست. لباس ورزش زورخانه لُنگ یا تنبان یا تنکه کوتاهی از چرم ( یا پارچه محکم ) می باشد. روی تنکه را با نقشهای زیبایی قلابدوزی می کنند. در موقع کشتی گرفتن دو حریف کمربند یکدیگر را می گیرند ( این طریقه در کشتی گیری غربی معمول نیست ). مرشد برای دفع چشم زخم اسفند در آتش میریزد و در بعضی جاها کشتی گیران تعویذهایی بهمین منظور بر بازوان دارند. برنامه ٔهر جلسه زورخانه مشتمل بر حرکات ورزشی متعدد است از قبیل سنگ گرفتن، شنا رفتن، میل گرفتن و کباده کشیدن و سپس کشتی گیری، که پس از آن با تشریفاتی ( دعا کردن میاندار به انبیاء و اولیاء و بزرگان، طلب شفا برای بیماران و غیره ) جلسه ختم میشود... بنیاد زورخانه بر اساس فتوت و جوانمردی است و با تصوف شیعی مرتبط می باشد و اصطلاحات بسیار مفصل آن مانند مرشد، پیش کسوت،تاج، فقر و غیره و همچنین آداب و انضباط آن حاکی ازهمین معنی است. ورزشکار باید پاک نظر باشد. بر او فرض است که در موقع ورود به گود خاک گود را برسم ادب وشادی بعنوان نماد قدم پوریای ولی، بوسه زند. در گودزورخانه خوردن و آشامیدن و استعمال دخانیات و صحبت و خنده ممنوع است. در ورزشهای انفرادی ورزشکار از مرشد «رخصت » می طلبد و وی در جواب «فرصت » می گوید. رسم بوده است که در موقع پوشیدن و بیرون آوردن تنکه بر آن بوسه زنند. بکار بردن فنونی که حریف را زبون کند و نیز خفیف کردن او در انظار در هنگام غلبه بر وی مجازنیست. چند تن از اولیا هستند که از سرآمدان کشتی گیری و به اصطلاح فرنگی «اولیاء حامی کشتی گیران » هستند ومشهورترین آنها پهلوان محمود معروف به «پوریای ِ ولی » یا «پَریای ِ ولی » است که ظاهراً از مردم خوارزم بوده است و گویا در 722 هَ. ق. در گذشته است و در باب او افسانه ها آورده اند. ( از دایرة المعارف فارسی ).

فرهنگ معین

(نِ ) (اِمر. ) محل مخصوص ورزش های باستانی، باشگاه.

فرهنگ عمید

ورزشگاه، محل مخصوص ورزش های باستانی.

فرهنگ فارسی

ورزشگاه، محل مخصوص ورزشهای باستانی
جایی که در آن ورزشهای قدیمی کنند باشگاه ورزشهای باستانی.

دانشنامه آزاد فارسی

ورزشگاه ایرانی، محل ورزش باستانی. واژۀ زورخانه در کتاب های لغت کهن دیده نمی شود و به نظر می رسد که واژه ای جدید باشد. واژۀ زورخانه و وصف آن و شکل و انواع ورزش هایی که در آن انجام می گرفته، نخستین بار در ۱۷۶۵ (در زمان حکومت کریم خان زند) در جلد دوم سفرنامۀ ۳ جلدی کارستن نیبور، سیاح دانمارکی، دیده شد. نهاد زورخانه، یکی از نهادهای بنیادی کهن ایرانی است که هر جزء آن نشانۀ بخشی از تاریخ کهن این سرزمین است.
ساختمان زورخانه. از ساختمان زورخانه های دوران کهن اطلاع دقیقی در دست نیست، اما آنچه از معماری های قدیمی می توان حدس زد این است که از آن هنگام که ورزش های باستانی از فضای باز به داخل ساختمان ها راه یافت، زورخانه شکلی بسیار ساده داشت و از بسیاری جهات شبیه خانقاه ها بود. ساختمان زورخانه کوچک اما استوار و بلند ساخته می شد. در ورودی آن کوچک و کوتاه بود، پنجره ای در هیچ جای بنا وجود نداشت؛ جز در بالای گنبد که سوراخی تعبیه کرده بودند که نور ضعیفی از آن به گود می تابید. زورخانه عمارتی شش ضلعی یا حداکثر هشت ضلعی و مسقف بود که در وسط آن گنبدی کوتاه (نظیر شب کلاه) و در زیر گنبد، گود قرار داشت. در هر یک از اضلاع داخلی، صفحه ای رواق مانند ایجاد شده بود که جای نشستن و کندن لباس و گذاشتن اسباب و آلات ورزشی، سنگ گرفتن و مشتمال و امثال آن بود. در ورودی زورخانه بسیار کوتاه ساخته می شد به طوری که ورزشکاران برای عبور از آن باید خم می شدند. به عقیدۀ ورزشکاران این اولین نشانۀ فروتنی و تواضع جبری کسی است که وارد زورخانه می شود. در مورد دَرِ زورخانه چند نظریه متفاوت وجود دارد. گروهی می گویند دَرِ زورخانه به این دلیل کوتاه ساخته شده که ورزشکاران هنگام ورود با سرِ خَم شده وارد شوند. گروهی نیز باور دارند که کوتاهی دَرِ زورخانه یادآور روزگاری است که جنگجویان در دخمه ها آموزش رزمی می دیدند. در قدیم ورودی زورخانه به ندرت با کف اصلی بنا در یک سطح قرار داشت، همیشه با تعدادی پله به پایین می رسید و بنای اصلی حالت زیرزمین و سردابه داشت که به تکایای قدیمی و خانقاه ها و بقاع اسلامی شباهت داشت. روبه روی در ورودی، در کنار گود سردم قرار داشت. در قدیم دَرِ زورخانه پیش از آمدن آفتاب باز می شد و تا ساعت ها پس از غروب آفتاب باز می ماند. گروهی از ورزشکاران فقط صبح زود به زورخانه می رفتند و بعد از ادای فریضۀ صبح تا چاشتگاه ورزش می کردند. از ۵۰ سال قبل به تدریج ورزش شبانه نیز معمول شده است. در ماه های رمضان، زورخانه ها شب ها باز بودند و ورزشکاران تا ساعات اولیه بامداد به ورزش می پرداختند. مراسم ورزش شبانه در لیالی رمضان، مخصوص بود و یکی دو ساعت بعد از افطار شروع و در لیالی متبرکه بدون ضرب و آواز اجرا می شد. بدین طریق که میاندار برای هر یک از اعمال ورزشی شماره ای شروع می کرد و سایرین با صدای حق حق و علی علی او را جواب می دادند. همان طور که در میدان های ورزشی هر دسته از مردم یک یا چند ورزشکار را با کف زدن و هوراکشیدن تشویق می کنند در زورخانه نیز چنین اعمالی مقرر است. مثلاً هر گاه یکی از ورزشکاران حرکت خوش نما و فوق العاده انجام دهد میاندار و پیش کسوت ها برای او به صدای بلند ماشاءالله می گویند. هرگاه شیرینکاری شروع به کار کرد، مرشد زورخانه کلماتی برای تشویق و تحریک او به زبان می آورد و او را به یکی از جوانان بنی هاشم تشبیه می کند و پهلوان ها یا پیش کسوت های معروف را نیز سردار اهل بیت می خوانند و از حضار تقاضای ختم صلوات می کنند و حاضرین صلوات می فرستند. اخیراً دست زدن هم در جشن های زورخانه ها مرسوم شده است.
شنای زورخانه. شنای زورخانه ای چهار مرحله دارد: ۱. شنای کرسی؛ ۲. شنای دست و پا مقابل؛ ۳. دوشلاقه؛ ۴. شنای پیچ. ورزشکاران تخته شنا را در کف گود روی زمین می گذارند و شروع به ورزش می کنند. حرکت شنا حدی معیّن ندارد و بسته به قدرت و توانایی جسمانی ورزشکار، شمار هر نوبت شنا نامحدود است. مادامی که میاندار مشغول شناست سایرین هم تبعیت می کنند و اگر بعضی خسته شدند دربرابر دو یا سه مرتبه شنای میاندار یک مرتبه شنا می کنند. در حرکت شنا نیز شماره کردن مرسوم است؛ به این ترتیب که اگر ورزشکاران قصد شناکردن بیشتر داشته باشند میاندار با لحن مخصوص شروع به شماره می کند و اعداد و عباراتی مانند اعداد و عبارات سنگ گرفتن بر زبان می آورد و سایرین در جواب هر یک از شماره های او «یاعلی» می گویند. اگر هم قصد شناکردن زیاد نداشته باشند، مرشد زورخانه ضرب مخصوص شنا را شروع کرده و با آهنگ ضرب، اشعار حماسی خاصه ابیاتی از شاهنامۀ فردوسی را می خواند. شنای دوشلاقه، شنایی که در هر مرتبه دو دفعه صورت ورزشکار به زمین نزدیک می شود در چنین موقعی صورت می گیرد. شنای پیچ مخصوص خاتمه شناست و تقریباً یک نوع نرمش برای رفع خستگی به شمار می رود. بعد از شنای پیچ که تعداد آن خیلی کم است ورزشکاران از جای برمی خیزند و در حالتی که تخته های شنای آنان روی زمین است، بعضی حرکات نرمشی را انجام می دهند، سپس تخته ها را برمی دارند و شروع به میل گرفتن می کنند.
گود زورخانه. در ورزش باستانی، محوطۀ وسط زورخانه که آن را به تناسب بنا چهارگوش، شش گوش یا هشت گوش می سازند و عمق آن به یک متر می رسد. لبه های گود از آجر و گِل پخته یا چوب است تا توان مقاومت دربرابر برخوردهای ناگهانی کشتی گیران را داشته باشد. در قدیم کف گود از خاک رُس بود و در زیر آن خاکستر و بوته خشک قرار می دادند. گود زورخانه ای را که محل ورزش پهلوان شهر یا پیش کسوت ها بود «گود مقدس» می خواندند. همۀ آیین های ورزش باستانی در داخلِ گود انجام می گیرد.
سنگ زورخانه. یک جفت جسم سنگین، شبیه سپر و به شکل نعل اسب که قسمت بالای آن مربع و قسمت پایین آن منحنی است. در وسط هریک از سنگ ها سوراخ و دستگیره ای تعبیه شده است و به طرفین دستگیره نیز برای جلوگیری از خراش دست ها نمد می گذارند. وزن هریک از سنگ ها از ۲۰ کیلوگرم کمتر و از ۴۰ کیلوگرم بیشتر نیست. در گذشته به این اسباب نعل، سنگ نعل، و سنگ زور نیز می گفتند. روش کار با سنگ بدین گونه است که ورزشکار به پشت روی خاک گود می خوابد و با گرفتن هریک از سنگ ها در دستی و با غلتیدن به چپ و راست آن ها را حرکت می دهد. مرشد زورخانه برای کسی که سنگ می گیرد، ضرب نمی گیرد، بلکه تعداد حرکات او را با عباراتی خاص از یک تا ۵۰ و سپس بالعکس می شمارد. اصولاً سنگ گرفتن کاری دشوار و در توان افرادی قوی و ورزیده است؛ چنان که در گذشته نیز جوان قوی بازو را جوان سنگدیده می گفتند.
زنگ زورخانه. زنگوله مانندی که در زورخانه ها مرشد با آن ورود ورزشکاران پیش کسوت را خبر می دهد.در زورخانه ها زنگ را به زنجیر می بندند و از سردَم آویزان می کنند. زنگ پهلوانی زنگی جداست که فقط برای پهلوانان به صدا درمی آید. به روی زنگ زورخانه اشعار حماسی یا دینی حک می کنند.
دعاهای زورخانه. دعاهایی که مرشد به هنگام ورزش می خواند؛ مانند: «اول و آخر مردان بخیر»؛ «خدا چهار ستونت را پنج ستون نکند، صلوات بفرست» (ستون پنجم کنایه از عصاست، یعنی خداوند عصا به دستت ندهد)؛ «خدا دست مردانه ات را پیش نامرد دراز نکند، صلوات بفرست»؛ «خدا به چه کنم چه کنم گرفتارت نکند، صلوات بفرست»؛ «به علیلی و ذلیلی دچار نشوی، صلوات بفرست»؛ «اول و آخر مردان عالم ختم به خیر، صلوات بفرست».

ویکی واژه

محل مخصوص ورزش‌های باستانی، باشگاه.

جمله سازی با زورخانه

اگر چه شاید امروز ورزش باستانی دارای رونق کم‌تری باشد اما هنوز هم برای کسانی که در گودهای زورخانه پیر شده‌اند خاطره‌انگیز است. امروزه در تهران ۵۰ زورخانه برقرار است؛ از مهم‌ترین زورخانه‌های پایتخت ایران ورزشگاه شهید فهمیده می‌باشد که میزبان مسابقه‌های کشوری فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای ایران است و به ثبت ملی درآمده‌است. این باشگاه در شمال پارک شهر، خیابان شهید فیاض‌بخش تهران قرار دارد.

بنیاد فردوسی پس از بستن تفاهم‌نامه همکاری‌های فرهنگی و اجرایی با فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای ایران توانسته‌است، فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای را در ایران و جهان به گونه فرهنگی‌هنری بازبشناساند.

ورزش زورخانه‌ای هم مانند برخی از ورزش‌ها مثل کاراته و کونگ فو ورزشکاران بر اساس رتبه‌ای که دریافت می‌کنند حرکات را به نوبه خود انجام می‌دهند.

در سال ۱۹۶۳ به ایران سفر کرد و علاوه بر دیدار از اصفهان و شیراز، در مؤسسه گوته تهران نیز سخنرانی‌هایی ایراد کرد. در سال ۱۹۶۶ محمدرضا پهلوی وی را به کنگره ایران‌شناسی دعوت کرد. در این سفر وی علاوه بر دیدار از مناطق کوهستانی به منظور بررسی دستاوردهای آموزشی انقلاب سفید از زورخانه هم دیدار کرد.

گزارش محتوای نامناسب