کلمهی «تندر» در فارسی به معنای آوای شدید و غرّشآمیز ناشی از برخورد ابرهای بارانزا یا همان صدای رعد است. این واژه در زبان فارسی کهن نیز به همین معنا به کار میرفته و گاهی در متون ادبی همراه با «آذرخش» یا «برق» ذکر میشود. تندر حاصل اختلاف بارهای الکتریکی در ابرها یا میان ابر و زمین است که پس از تخلیه الکتریکی، صدایی مهیب و لرزان ایجاد میکند. این پدیده معمولاً پیش از بارشهای شدید و طوفانهای طبیعی شنیده میشود و در باورهای کهن، نشانه خشم آسمان یا نیروهای طبیعت دانسته میشد. در زبان و ادبیات فارسی، «تندر» گاه به صورت استعاره برای اشاره به فریاد سهمگین، خشم ناگهانی یا حادثه بزرگ نیز به کار رفته است. در برخی فرهنگهای ایرانی، صدای تندر همراه با بارش باران نمادی از پاکی، رویش و زندگی دوباره طبیعت دانسته میشود. از نظر واژگانی، با کلمههایی مانند رعد، غرّش آسمان، آوای طوفان هممعنی است، اگرچه ممکن است بار ادبی یا تصویری متفاوتی داشته باشد. در گفتار امروز، این واژه بیشتر در توصیف پدیدههای طبیعی، گزارشهای هواشناسی یا متنهای ادبی شنیده میشود.
تندر
لغت نامه دهخدا
به دشمن پر از خشم آواز کرد
تو گفتی مگر تندر آغاز کرد.رودکی ( از لسان العجم شعوری ).علم ابر و تندر بود کوس او
کمان آدینده شود ژاله تیر.رودکی.هست از آهم آتش دوزخ ابیز
ناله ای از من ز تندر صد ازیز.منجیک.ستد نیزه از دست آن نامدار
بغرید چون تندر از کوهسار.فردوسی.کجک بر سر پیل زد شاه چین
بغرید چون تندر فرودین.فردوسی.همی کوفت بر خاک رویینه سم
چو تندر خروشید و افشاند دم.فردوسی.چو تندر خروشان شده هر دوان
شه جادوان رستم پهلوان.فردوسی.نه چرخ است و اجزای او چون ستاره
نه ابر است و آوای او همچو تندر.فرخی.خروشی برکشیدی تند تندر
که موی مردمان کردی چوسوزن.منوچهری.بغرید چون تندر اندر بهار
به کین روی بنهاد بر هر چهار.اسدی.بر اسبان بی زین به تیغ و کمند
خروشان چو تندر بر ابربلند.اسدی.چو تندر همه بیشه بانگ هژبر
شده گردشان گردگردان چو ابر.اسدی.چه می دارد بدینگونه معلق گوی خاکی را
میان آتش و آب و هوا و تندر و نکبا؟ناصرخسرو.قطره باران از او روان شده چون تیر
غران چون مرکب از میانش تندر.مسعودسعد.آواز تندر آرد در گوش باد گرز
باران خون چکاند بر تن بخار تیغ.مسعودسعد.اطلس به رنگ آتش وَاصل عمامه از نی
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
۲. [قدیمی] هرچیز غرّنده.
فرهنگ فارسی
( اسم ) غرضی که از آسمان بگوش رسد آسمان غرش غرش ابر رعد.
فرهنگ اسم ها
معنی: آن که بدنی سفید و درخشان چون دُر دارد، تن ( فارسی ) + در ( عربی ) آن که بدنی سفید و درخشان چون دُر دارد
فرهنگستان زبان و ادب
دانشنامه عمومی
دلیل شنیده شدن این صدا هنگام آذرخش از دیرباز مورد بررسی قرار گرفته است. نخستین نظر ثبت شده در این مورد مربوط به ارسطو در سه قرن پیش از میلاد است. یکی از نخستین ایده ها، ایجاد تندر به خاطر برخورد ابرها بود. در اواسط قرن نوزدهم، تندر را ناشی از ایجاد خلأ می دانستند.
در قرن بیستم، نتیجه گرفته شد که تندر یک موج صوتی ایجاد شده به خاطر انبساط گرمایی پلاسما در مسیر آذرخش است. دما در مسیر آذرخش در مدت کوتاه وجود آن ( حدود ۵۰ میکروثانیه ) توسط روش های طیف سنجی اندازه گیری شده است. این دما از دمای اولیهٔ ۲۰٬۰۰۰ کلوین به سرعت به ۳۰٬۰۰۰ کلوین می رسد و سپس به تدریج به ۱۰٬۰۰۰ کلوین بازمی گردد. متوسط آن حدود ۲۰٬۴۰۰ کلوین است. این گرم شدن موجب انبساط سریع این هوا و ورود آن به هوای سردتر اطراف با سرعتی بیش از سرعت صوت در آن هوای سردتر می شود. این پالس ایجاد شده همان موج صوتی است که شبیه به موج ناشی از انفجار یا پالس صوتی ایجاد شده در لحظهٔ شکسته شدن دیوار صوتی توسط هواپیما یی مافوق صوت است. بررسی های آزمایشگاهی و مدل سازی های انجام شده تاکنون، این مدل را تأیید کرده است، هرچند هنوز مدل سازی آذرخش مورد توجه پژوهش گران است. مدل های دیگری نیز بر اساس اثرات الکترومغناطیسی جریان الکتریکی شدید در مسیر پلاسما در آذرخش مطرح شده اند.
مشاهدهٔ نور آذرخش و شنیده شدن تندر به دنبال آن، بیانگر کمتر بودن سرعت صوت از سرعت نور در هوا است. با استفاده از این تفاوت می توان فاصله از محل آذرخش را محاسبه کرد. برای این منظور می توان سرعت صوت را در هوا در دمای ۲۰ درجه سانتی گراد حدود ۳۴۳ متر بر ثانیه ( ۱٬۲۳۶ کیلومتر بر ساعت ) فرض نمود و از رابطهٔ زیر فاصله را یافت:
x = v t
که در آن t اختلاف زمانی دیده شدن آذرخش و شنیده شدن تندر و v سرعت صدا در هواست. در این محاسبه سرعت نور ( به درستی ) بی نهایت فرض می شود.
تندر (فیلم). تندر ( انگلیسی: Thunder ) فیلمی در ژانر درام است که در سال ۱۹۲۹ منتشر شد. از بازیگران آن می توان به لان چینی و تام کین اشاره کرد.
ویکی واژه
رعد، آسمان غرش.