ذرۀ بنیادی در فیزیک به نوعی ذرۀ زیراتمی اطلاق می‌شود که تاکنون هیچ نشانه‌ای از ساختار داخلی یا ترکیب آن از اجزای کوچک‌تر مشاهده نشده است. از این رو، می‌توان هر ذرۀ بنیادی را یکی از واحدهای اساسی سازنده ماده دانست. این ذرات به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: کوارک‌ها، لپتونها، و بوزون‌های پیمانه‌ای.
کوارک‌ها شامل دوازده نوع هستند: بالا، پایین، افسون، عجیب، سر، ته، و پادذرات مربوط به هر یک. این ذرات، با ترکیب‌های سه‌تایی خود، ذرات سنگین موسوم به باریونها و با ترکیب‌های دوتایی، ذرات میان‌جرمی به نام مزون‌ها را تشکیل می‌دهند. کوارک‌ها و ذرات حاصل از ترکیب آن‌ها تحت تأثیر نیروی هسته‌ای قوی قرار می‌گیرند.
لپتونها نیز زیرمجموعه‌ای از ذرات بنیادی هستند که برخلاف کوارک‌ها تحت تأثیر نیروی هسته‌ای قوی قرار نمی‌گیرند. این دسته شامل دوازده نوع ذره است: الکترون، موئون، تاو، نوترینوی الکترونی، نوترینوی موئونی، نوترینوی تاو، و پادذرات مربوط به هر یک. لپتونها علاوه بر نیروهای گرانشی و الکترومغناطیسی، تحت تأثیر نیروی هسته‌ای ضعیف نیز قرار می‌گیرند.
بوزون‌های پیمانه‌ای وظیفه حمل نیرو بین سایر ذرات را بر عهده دارند و خود به چهار دسته تقسیم می‌شوند: گلوئون که حامل نیروی هسته‌ای قوی است، فوتون که نیروی الکترومغناطیسی را منتقل می‌کند، بوزون‌های میان‌برد (+W، -W و Z) که مسئول انتقال نیروی هسته‌ای ضعیف هستند، و گراویتون که احتمالاً حامل نیروی گرانشی است. لازم به ذکر است که گراویتون هنوز به صورت تجربی مشاهده نشده است.