کلمات و اصطلاحات تخصصی رشته متدلوژی و روش شناسی

• روش‌شناسی (Methodology): به مجموعه‌ای از اصول، قوانین، و روش‌های به‌کاررفته در طراحی و اجرای تحقیقات علمی گفته می‌شود. این واژه می‌تواند به فرآیند کلی طراحی تحقیق یا حتی به نظریه‌های پس‌زمینه تحقیقاتی اشاره داشته باشد.
• روش تحقیق (Research Method): شیوه‌ها و تکنیک‌هایی که پژوهشگر برای جمع‌آوری داده‌ها، تحلیل اطلاعات و پاسخ به سوالات پژوهشی از آن‌ها استفاده می‌کند. به عنوان مثال: تحقیق تجربی، تحقیق کیفی، تحقیق کمّی و...
• روش کمّی (Quantitative Research): تحقیقی که بر جمع‌آوری داده‌های عددی و تجزیه و تحلیل آن‌ها با استفاده از آمار و روش‌های عددی تمرکز دارد.
• روش کیفی (Qualitative Research): تحقیقی که بر درک عمیق و تفسیر پدیدارها از طریق داده‌های غیر عددی مانند مصاحبه‌ها، مشاهده‌ها، و تحلیل محتوای متنی تمرکز دارد.
• نمونه‌گیری (Sampling): فرآیند انتخاب یک گروه از افراد یا واحدها از میان جامعه آماری برای انجام پژوهش. روش‌های مختلفی مانند نمونه‌گیری تصادفی، سیستماتیک و هدفمند وجود دارد.
• جامعه آماری (Population): تمام افرادی که پژوهش به‌دنبال مطالعه ویژگی‌های آن‌هاست. جامعه آماری می‌تواند به صورت کل یا بخش خاصی از افراد جامعه باشد.
• پژوهش تجربی (Experimental Research): تحقیقاتی که در آن پژوهشگر شرایط خاصی را تحت کنترل خود قرار می‌دهد تا علت و معلول را در شرایط آزمایشی بررسی کند.
• پژوهش همبستگی (Correlational Research): تحقیقاتی که در آن پژوهشگر به بررسی رابطه میان دو یا چند متغیر می‌پردازد بدون آنکه دخالت مستقیم در تغییرات آن‌ها داشته باشد.
• پژوهش مقطعی (Cross-Sectional Research): تحقیقی که در آن داده‌ها تنها در یک زمان مشخص از نمونه‌ها جمع‌آوری می‌شود و به بررسی وضعیت یا ویژگی‌های آن‌ها در همان لحظه می‌پردازد.
• پژوهش طولی (Longitudinal Research): تحقیقی که داده‌ها به طور پیوسته و در طول زمان از یک نمونه خاص جمع‌آوری می‌شود.
• متغیر مستقل (Independent Variable): متغیری که پژوهشگر آن را تغییر می‌دهد تا تأثیر آن را بر متغیر وابسته بررسی کند.
• متغیر وابسته (Dependent Variable): متغیری که تحت تأثیر متغیر مستقل قرار می‌گیرد و پژوهشگر آن را اندازه‌گیری می‌کند.
• پژوهش دلفی (Delphi Research): یک روش تحقیقاتی که برای جمع‌آوری نظرات متخصصان در مورد یک موضوع خاص از طریق چندین دور پرسشنامه طراحی می‌شود.
• پژوهش اکتشافی (Exploratory Research): تحقیقی که با هدف شناسایی و کشف ویژگی‌های جدید یا الگوهای نامشخص در داده‌ها انجام می‌شود.
• تحلیل محتوا (Content Analysis): روش تحقیقاتی که در آن داده‌های متنی، تصویری یا صوتی برای استخراج اطلاعات و معانی خاص مورد تحلیل قرار می‌گیرند.
• رویکرد استقرایی (Inductive Approach): رویکردی که در آن پژوهشگر از داده‌های خاص به سمت تئوری‌ها و اصول عمومی حرکت می‌کند.
• رویکرد استنتاجی (Deductive Approach): رویکردی که در آن پژوهشگر از تئوری‌ها و فرضیه‌های کلی به بررسی داده‌های خاص می‌پردازد.
• مبانی نظری (Theoretical Framework): ساختار مفهومی و نظری که تحقیق بر اساس آن پایه‌گذاری می‌شود و فرضیه‌ها و سوالات تحقیق را هدایت می‌کند.
• پیشینه تحقیق (Literature Review): بررسی جامع و نقد منابع و مطالعات پیشین در حوزه‌ای خاص که به شفاف‌سازی وضعیت موجود دانش کمک می‌کند.
• خطای نمونه‌گیری (Sampling Error): تفاوت میان ویژگی‌های نمونه انتخابی و ویژگی‌های جامعه آماری که به‌طور طبیعی در تحقیقات به وجود می‌آید.
• اعتمادپذیری (Reliability): میزان پایداری و ثبات نتایج تحقیق در صورت تکرار آن است. اگر نتایج یک تحقیق در دفعات مختلف مشابه باشد، تحقیق از اعتمادپذیری بالایی برخوردار است.
• اعتبار (Validity): اعتبار تحقیق به میزان درست بودن یا انطباق نتایج با واقعیت‌های مورد نظر اشاره دارد. این که آیا ابزار اندازه‌گیری آنچه را که باید اندازه‌گیری کند، انجام می‌دهد.
• خطای آزمون (Measurement Error): تفاوت میان آنچه که واقعاً اندازه‌گیری می‌شود و آنچه که به‌طور نظری باید اندازه‌گیری شود.
• تحلیل رگرسیون (Regression Analysis): تکنیک آماری برای بررسی رابطه میان یک یا چند متغیر مستقل و یک متغیر وابسته و پیش‌بینی نتایج بر اساس این روابط.
• تحلیل عاملی (Factor Analysis): روشی برای شناسایی ساختارهای پنهان در داده‌ها که شامل متغیرهای مرتبط با هم هستند و معمولاً برای کاهش ابعاد داده‌ها استفاده می‌شود.