برهان وجودی

یکی از براهین مهم در حوزۀ فلسفۀ دین، برهان وجودی است. این برهان، برخلاف عنوانش، برای اثبات وجود خداوند نه از داده‌های تجربی یا مشاهدۀ جهان خارج، بلکه صرفاً از طریق تحلیل مفهوم و تعریف ذهنی خدا و با تکیه بر اصل امتناع اجتماع نقیضین استفاده می‌کند و از این طریق، به اثبات وجود عینی و خارجی خداوند می‌پردازد. سابقۀ این برهان در غرب به آنسلم قدیس، متکلم و فیلسوف قرن یازدهم میلادی، بازمی‌گردد. برخی از محققان حتی ادعا کرده‌اند که پیش از آنسلم، در سنت‌های فکری اسلام، یهودیت و مسیحیت، نمونه‌ای منسجم و مشابه از این نوع استدلال وجود نداشته است. هرچند ممکن است اشاره‌هایی به استدلال‌های مفهومی در آثار برخی اندیشمندان پیشین یافت شود، اما آنسلم را به‌عنوان نخستین کسی می‌شناسند که این برهان را به صورتی نظام‌مند و منسجم ارائه کرده است. بدین ترتیب، آنسلم قدیس را می‌توان مبدع و پرورندۀ اصلی این برهان در حوزۀ فلسفۀ غرب دانست. پس از وی، فیلسوفان بسیاری همچون دکارت، لایبنیتز و هگل، هر یک به بازخوانی، نقد یا گسترش این برهان پرداخته‌اند و بدین‌وسیله، برهان وجودی به یکی از محورهای مهم و چالش‌برانگیز در تاریخ فلسفۀ غرب تبدیل شده است.