فرازبانی یا Metalinguistic به توانایی فرد برای فکر کردن و صحبت کردن دربارهی خود زبان اشاره دارد. به عبارت سادهتر، فرازبانی شامل بررسی، تحلیل و توضیح ساختار، قواعد و عملکرد زبان است. این توانایی به افراد کمک میکند تا نه تنها از زبان برای ارتباط استفاده کنند، بلکه دربارهی زبان و روشهای بهکارگیری آن نیز آگاهی داشته باشند. مثلاً وقتی کودکی میتواند تفاوت بین «کتاب» و «دفتر» را توضیح دهد یا در مورد معنای یک واژه سؤال کند، در واقع از این مهارت خود استفاده میکند.
این مفهوم نقش مهمی در یادگیری زبان و آموزش دارد. افرادی که توانایی فرازبانی بالاتری دارند، قادرند قوانین دستوری، ساختار جملهها و معنای کلمات را بهتر درک و تحلیل کنند. این مهارت همچنین به یادگیرندگان کمک میکند تا اشتباهات زبانی خود را شناسایی کرده و آنها را اصلاح کنند. در آموزش زبان دوم، توجه به این مهارتها باعث میشود یادگیرندگان بتوانند دربارهی تفاوتهای ساختاری میان زبانها فکر کنند و راهبردهای موثرتری برای یادگیری پیدا کنند.
تحقیقات زبانشناسی نشان دادهاند که این مهارت با موفقیت تحصیلی و توانایی حل مسئله ارتباط دارد. افرادی که میتوانند زبان را به عنوان یک سیستم تحلیل کنند، نه تنها مهارتهای زبانی خود را تقویت میکنند، بلکه تواناییهای شناختی گستردهتری مانند تفکر انتقادی و خلاقیت را نیز پرورش میدهند. به همین دلیل، فرازبانی به عنوان یک ابزار کلیدی در روانشناسی زبان و آموزش زبان شناخته میشود و توسعهی آن در کودکان و بزرگسالان میتواند به بهبود مهارتهای ارتباطی و شناختی کمک شایانی کند.