کلمهی «پیرغلام» ترکیبی از دو بخش است: «پیر» و «غلام» و در فرهنگ اسلامی و ایرانی کاربرد دارد. «پیر» به معنای پیر و مرشد، کسی که تجربه و دانش دینی دارد است و در عرفان و مذهب به شخصی با مقام و احترام گفته میشود. «غلام» در اصل به معنای کسی که خدمتگذار یا نوکر است، به کار میرود و در این ترکیب بیشتر مفهوم علاقهمند و وفادار را میدهد. بنابراین، پیرغلام به کسی گفته میشود که سالها در خدمت مجالس مذهبی و امامان یا بزرگان دین بوده و در این راه احترام و تجربه کسب کرده است. آنان معمولاً در عزاداریها، مراسم مذهبی و مجالس عاشورا و محرم نقش ویژهای دارند و مسئول مداحی، روضهخوانی و سازماندهی مراسم هستند. این افراد به سبب سابقه طولانی خدمت، مورد احترام مردم و جامعه مذهبی قرار میگیرند و به عنوان الگو در وفاداری و تعهد دینی شناخته میشوند. پیرغلامان همچنین به آموزش جوانان و انتقال دانش دینی و آیینهای مذهبی میپردازند تا سنتهای مذهبی حفظ شود. در متون تاریخی و ادبی، پیرغلام نماد وفاداری، پایبندی به دین و دانش مذهبی است و اغلب با شخصیتهایی که زندگی خود را وقف خدمت مذهبی کردهاند، همخوانی دارد. این واژه در فرهنگ فارسی بار معنایی مثبت دارد و نشانه تجربه، تعهد و احترام اجتماعی است.
پیرغلام
لغت نامه دهخدا
پیرغلام. [ غ ُ ] ( اِ مرکب ) غلام پیر. خدمتگار سالخورده. || خطابی تواضعآمیز که کهتران سالخورده برابر پادشاهان خود راکنند. عنوانی که پیران برابر پادشاه خود را دهند.
فرهنگ فارسی
غلام پیر خدمتکار سالخورده
دانشنامه عمومی
پیرغلام صفتی است برای کسانی که در طی زمان طولانی نسبت به بزرگداشت واقعه کربلا و برپایی مجالس عزاداری امام حسین و سوگواری محرم کوشا بوده اند. این صفت معمولاً علاوه بر جنبه کمّی و زمانی، اشاره به ارادت و اخلاص فرد عزادار نیز دارد.
ویژگی های پیر غلام بودن استمرار در برپایی مجالس عزاداری حسین و اشتهار به این کار است. مسن بودن نیز از دیگر ملزومات پیرغلامی است. در تقدیر از پیرغلامان، داشتن دست کم ۷۰ سال سن به عنوان یکی از معیارهای مشخص پیرغلامی در نظر گرفته می شود. در سالهای اخیر انتخاب پیرغلامان عمدتاً محدود به مداحان بوده است اما پیر غلامان ممکن است روضه خوان یا هرگونه فعالان دیگری در مجالس عزاداری باشند.
در ایران هر ساله در آستانه شروع ماه محرم اجلاسی برای تجلیل از پیر غلامان حسینی برگزار می شود. این اجلاس در ابتدا در سطح ملی بود اما در سالهای اخیر به صورت بین المللی برگزار می شود. تازه ترین اجلاس بین المللی پیرغلامان در مهرماه ۱۳۹۳ در شهر اردبیل و با حضور ۸۰۰ پیرغلام برگزار شد و در آن از ۱۵ پیرغلام ایرانی و ۱۵ پیرغلام خارجی تقدیر شد.