احمد بن محمد تهانیسری (درگذشته ۸۲۰ ق/۱۴۱۷ م) از صوفیان برجسته طریقه چشتیه و عالم و شاعر سده ۹ ق/۱۵ م در هند بود. وی در تهانیسر، منطقه‌ای در شمال هند، به دنیا آمد و در همان‌جا پرورش یافت. تهانیسری در علوم ظاهری مانند فقه و اصول از قاضی عبدالمقتدر بن رکن‌الدین شریحی کسب علم کرد و در سلوک عرفانی و باطنی، در زمره شاگردان و مریدان شیخ نصیرالدین محمود اودهی چراغ دهلی درآمد و سرانجام، یکی از خلفای او شد. در دوران تیمور، خانواده تهانیسری به اسارت درآمدند، اما بعدها رها شدند. وی در مناظرات علمی و دینی شرکت داشت و در قصیده‌سرایی مهارت داشت. آثارش در این زمینه شناخته شده‌اند. تهانیسری در سلسله چشتیه مشربی خاص داشت؛ به این معنی که در سخن تابع هیچ‌کس نبود و آنچه بر او آشکار می‌شد، در کتاب‌ها و رساله‌هایش می‌آورد. از این‌رو، او را به گفتن سخنان کفرآمیز متهم می‌کردند.
احمد بن محمد تهانیسری
دانشنامه اسلامی
احمد در تهانیسر ــ منطقه ای در شمال هند ــ به دنیا آمد و در همان جا پرورش یافت. وی از قاضی عبدالمقتدر بن رکن الدین شریحی علوم ظاهری را فرا گرفت و در فقه، اصول و عربی بسیار متبحر گشت و در سلوک عرفانی و باطنی در زمرۀ شاگردان و مریدان شیخ نصیرالدین محمود اودهی چراغ دهلی (د ۷۵۷ق/۱۳۵۶م) ــ جـانشین شیخ نظام الدین اولیـا ــ درآمد و سرانجـام، یکـی از خلفای او شد.
تهانیسری در زمان تیمور
در پی حملۀ تیمور به هند و گریز بسیاری از علما از آن شهر، مولانا خواجگی، از ممتازترین خلفای شیخ نصیرالدین و دوست نزدیک احمد ــ که با او الفتی داشت ــ از او خواست که همراه با وی دهلی را ترک گوید؛ اما شیخ احمد پیشنهاد او را نپذیرفت و در همان جا ماند. درنتیجه، پس از اشغال دهلی توسط تیمور، احمد و خانواده اش به اسارت سپاه او درآمدند، اما پس از فرو نشستن فتنه، با آگاهی تیمور از مراتب علم و فضلِ شیخ احمد، وی آزادی خود را بازیافت و تیمور او را تکریم نمود و برای حضور در دربار برگزید. ماجرای مباحثۀ وی با شیخ الاسلام دربار که از اخلاف برهان الدین مرغینانی، صاحب هدایه بود، در اکثر منابع آمده است. به گزارش عبدالحیّ حسنی تیمور خواست که تهانیسری تا سمرقند او را همراهی کند، اما وی نپذیرفت.
مناظره تهانیسری
گفته شده است که میان تهانیسری و شیخ الاسلام، نبیره برهان الدین بخاریِ مَرغینانی، برای تعیین تقدم و تأخر در نشستن در مجلس تیمور، مناظره ای صورت گرفت و تیمور به حسب نسبت میان شیخ الاسلام و جدّش ــ که مؤلف الهدایه بود ــ از شیخ الاسلام جانبداری کرد.تهانیسری در پاسخ شاه به خطاهای مرغینانی در الهدایه اشاره کرد، اما تیمور مانع بیان آن ها شد.
وفات
...
