دستار

دستار. [ دَ ] ( نف مرکب ) اسم فاعل از دست آوردن. دست آورنده. ( برهان ). || ( اِ مرکب ) جای دست. جای دست آوردن.
- دستار مِثقَب؛ چوبی که بر دسته مثقب باشد و سر دسته مذکور در آن بود و وقت گردانیدن مثقب در میان بگردد و آنرا نجار به دست دوم بگیرد و بزور بکشد تا زود سوراخ شود.

دَستار
(یا: مندیل؛ دُلْبَند) پوشش سر مردان. دستار، پارچه یا شالی بلند در حدود هشت تا دَه متر است که آن را همچون عمامه بر سر می پیچند. زنان در دورۀ ساسانیان دستار به سر می بستند. در دورۀ خلفای عباسی و نیز طاهریان، صفاریان، سامانیان و آل بویه، پادشاهان، وزیران، خطیبان، کاتبان و مردمان عادی دستار به سر داشتند که گاه تنها و گاه آن را روی کلا ه های خود می پیچیدند. شاهان غزنوی دو سه دستار بر کلاه مخروطی شکل خود می بستند و وزیرانشان دستار نیشابوری داشتند. دستارهای زنان دورۀ سلجوقی، مطبق و دنباله دار بود. در همۀ این دوره ها دستار را روی عرقچین و شب کلاه نیز می بستند. دستار در دورۀ مغولان و تیموریان به اشکال مختلف بسته، و گاه با سوزن دوزی تزیین می شد. میان مولویان به جای عمامه دستار رایج بود که دستار مولوی، دستار عرفی، دستار جنیدی، دستار شکرآویز و دستار گیسودار مولوی از اقسام آن بود. در دورۀ صفویه، دستارها اغلب از پارچۀ سفید ضخیمی بافته می شد که روی آن را با پارچه ای لطیف و ابریشمی زربفت می پیچیدند و از این رو به آن دلبند می گفتند. دستار شاهان و بزرگان از پارچه های گل دار و گرانبها بود که پس از بستن، سر پارچه را از داخل دستار بیرون می آوردند و گاه سر آن به یک دسته منگوله و ریشه منتهی می شد. در اواخر دورۀ صفویه، ارتفاع و حجم دستارها بیشتر شد و گاه خطوط طلایی داشت که به آن تاج ابریشمی زربفت می گفتند. کریم خان زند و نادرشاه افشار بر گرد کلاه نمدین خود دستار می پیچیدند. در دورۀ قاجاریه در میان مردم عادی و روحانیون دستار رایج بود، اما با بیشتر شدن مردمِ اروپادیده، کمتر به کار می رفت، تا آن که در دورۀ پهلوی با تغییر سبک پوشش ایرانی و جایگزینی آن با لباس های غربی از مُد افتاد و تنها روحانیون آن را بر سر می گذاشتند.