علوم

علوم. [ ع ُ ] ( ع اِ ) ج ِ عِلم. دانشها. رجوع به علم شود: 
علوم عالم دانم ولیکن اندر عصر
اگر دو مردم دانم بدان که نادانم.مسعودسعد.- علوم آثار علوی؛ علم به افلاک و حرکات فلکی و آثار آنها، و امور و حوادث جوی و نجوم است. ( فرهنگ علوم عقلی ص 411، از مصنفات باباافضل کاشانی ج 1 ص 73 رساله 5 ).
- علوم ابداعی؛ صور علمیه حق است، و جواهر مفارقه اند که صور علمیه خدایند. ( فرهنگ علوم عقلی از رسائل ملاصدرا ص 242 ).
- علوم جزئیه؛ علومی است که موضوعات آنها أخص از موضوع علوم دیگر باشد، چنانکه موضوع طب از موضوع طبیعی. ( یادداشت مرحوم دهخدا ).
- علوم زبان عربی؛ دارای چهار رکن است و عبارتند از لغت، نحو، بیان و ادب. و شناختن آنها برای اهل شریعت ضروریست زیرا مأخذ کلیه احکام شرعی از کتاب و سنت است که به زبان عرب میباشد. رجوع به هر یک از این علوم شود. ( از ترجمه مقدمه ابن خلدون ج 2 ص 1161 ).
- علوم صوفیه؛ علوم احوال است، و احوال مواریث اعمال است. و تا کسی را معاملات ظاهر باک نباشد احوال باطن درست نباشد. ( فرهنگ مصطلحات عرفا، از شرح تعرف ج 3 ص 71 ).
- علوم عقلی؛ مسائلی است که برای انسان طبیعی است ازاینرو که وی دارای اندیشه است. و بنابراین دانشهای مزبور اختصاص به ملت معینی ندارد، و در نوع بشر از آغاز اجتماع و عمران طبیعی وجود داشته است و آنها را به نام علوم فلسفه و حکمت میخوانند ومشتمل بر چهار دانش است: نخست دانش منطق، و آن علمی است که ذهن را از لغزش در فراگرفتن مطالب مجهول از امور حاصل معلوم، محافظت میکند. دوم دانش طبیعی ( فیزیک )، که بحث در محسوسات است، مانند اجسام عنصری و موالید آنها از قبیل کان و گیاه و جانور و اجسام آسمانی و حرکات طبیعی یا نفسی و جز اینها. سوم علوم الهی ( متافیزیک )، که بحث در امور ماورای طبیعت است، مانندروحانیات. چهارم تعالیم ( ریاضیات )، که بحث در مقادیر است، و خود مشتمل بر چهار علم است: هندسه، ارثماطیقی، موسیقی، هیئت. ( از ترجمه مقدمه ابن خلدون ج 2 ص 1007 ). رجوع به هر یک از این علوم شود.
- علوم متعارفه؛ مقدمات علوم مدونه است که به نفس خود ظاهر و آشکار باشد. ( ازکشاف اصطلاحات الفنون ). مبادی تصدیقیه ای که بدیهی هستند.
- علوم مدونه؛ علومی رانامند که قواعد آن در کتابی تدوین و جمعآوری شده است. ( از کشاف اصطلاحات الفنون ). و آنها عبارتند از: علم اخلاق، ادب، اصطرلاب، اصول، انشاء، بتانیک، بیان، تاریخ طبیعی، تراپوتیک، تشریح، تصوف، تعبیر، تعویذات، تفسیر، تواریخ، جبر و مقابله، جراثقال، جغرافیا، جفر، حدیث، حجاری، حساب، حقوق، حکمت، دواسازی، رسم الخط،رَمْل، شیمی ( کیمیا )، صرف، طب، طلسمات، عدد، عروض، فرائض، فقه، فلاحت، فیزیک، فیزیولوژی، قافیه، قرائت، قیافه، کلام، کیمیا، محاضرات ( که آن لطیفه گوئی و حاضرجوابی است )، مساحت، معانی، معما، مناظر و مرایا، منطق، موسیقی، نجوم، نحو، نقاشی، هندسه، هیئت. ( از غیاث اللغات ) ( آنندراج ) ( ناظم الاطباء ). و رجوع به هر یک ازین علوم شود.