این واژه که بیشتر با نام صلیب جنوبی شناخته می‌شود، یکی از ۸۸ صورت فلکی امروزی و در عین حال یکی از جالب‌ترین صورت‌های فلکی نیمکره جنوبی آسمان است. این صورت فلکی از سه جهت توسط صورت فلکی قنطورس احاطه شده است. بر اساس افسانه‌های یونان باستان، چلیپا زمانی بخشی از قنطورس محسوب می‌شد؛ اما از قرن پانزدهم و پس از سفر آمریگو وسپوچی به آمریکای جنوبی در سال ۱۵۰۱، از آن جدا شد. وسپوچی نقشه‌ی دو ستاره‌ی آلفا سانتور و بتا سانتور را ترسیم کرد که به طور کامل جزئی از چلیپا شدند؛ مشخصه‌ای که البته در یونان قدیم نیز به همین منوال بود. این صورت فلکی از دو جهت استثنایی است: با وسعت ظاهری تقریبی ۶۸ درجه مربع، کوچک‌ترین صورت فلکی محسوب می‌شود. چگالی اختری آن حدود ۱۹.۱۲ است که به طور غیرعادی زیاد و بی‌مانند بوده و دلیل دیگری بر استثنایی بودن این صورت فلکی است. در آسمان، در شمال صورت فلکی قنطورس قرار دارد. قنطورس به دلیل وسعت زیاد خود، شرق، جنوب شرقی و جنوب غربی را نیز در بر می‌گیرد. چلیپا در نیمکره جنوبی آسمان واقع شده است. صورت فلکی مگس در شمال چلیپا و در غرب آن، صورت‌های فلکی بادبان و شاه‌تخته قرار دارند. لازم به ذکر است که این صورت فلکی در انتهای مرئی راه شیری قرار دارد.
چلیپا
لغت نامه دهخدا
آن زاغ را نگه کن چون می پرد( ! )
مانند یکی قیرگون چلیپا.عماره مروزی ( از فرهنگ اسدی ).به هامون سپاه و چلیپا نماند
به دژها صلیب و سکوبا نماند.فردوسی.که اوریغ بد نام آن شارسان
بدو در چلیپا و بیمارسان.فردوسی.چو بر جامه ما چلیپا بود
نشست اندر آیین ترسا بود.فردوسی.چو مهر از بر نامه بنهاد گفت
که با من مسیح و چلیپاست جفت.فردوسی.بود تا مایه ایمان شهادت
بود تا قبله ترسا چلیپا.فرخی.بندد کمر وسجده کند زلف سیاهش
چون از لب و انگشت کند شکل چلیپا.معزی.گر چلیپا داشتی آواز درد
هفت زنار از نهان دربستمی.خاقانی.به دست آرم عصای دست موسی
بسازم زان عصا شکل چلیپا.خاقانی.عیسی به مناجات به تسبیح خجل گشت
ترسا ز چلیپا و ز زنار برآمد.عطار.رجوع به چلیپاوش و چلیپاخم و چلیپا کردن و صلیب شود. || آنچه به شکل دار از طلا و نقره سازند و ترسایان بر گردن آویزند و بر سر او زنارنیز نصب کنند. ( ناظم الاطباء ). || سه گوشه ای باشد که براهمه و هنود از طلا و نقره و امثال آن سازند و به رشته زنار کشند. ( برهان ). سه گوشه شکلی از زر و نقره و مس و چوب و امثال آن که براهمه در زنار اندازند. ( از شرفنامه منیری ). سه گوشه ای که هنود و براهمه از طلا و نقره سازند و به رشته زنار کشند. ( ناظم الاطباء ):
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
۱. دو چوب متقاطع به شکل ┼ که در روم باستان برای اعدام محکومین استفاده می شد، چلیپا.
۲. نمادی به شکل ┼ که به اعتقاد مسیحیان عیسی را به آن آویخته اند و نزد آنان مقدس شمرده می شود، چلیپا.
۳. [مجاز] زلف معشوق.
۴. هر نقش یا طرح به شکل ┼.
فرهنگ فارسی
فرهنگ اسم ها
معنی: صلیب، کنایه از زلف معشوق است
فرهنگستان زبان و ادب
{chiasm/ chiasma} [علوم پایۀ پزشکی] حالت بخش ها یا ساختارهایی از بدن انسان که صلیب وار از روی یکدیگر یا از کنار یکدیگر عبور می کنند
[حمل ونقل ریلی] ← تقاطع چلیپا
دانشنامه عمومی
در آسمان فلکی چلیپا در شمال صورت فلکی قنطورس قرار دارد. قنطورس به علت بزرگی شرق و جنوب شرقی و جنوب غربی چلیپا را نیز اشغال می کند. چلیپا در نیم کره جنوبی آسمان ( آسمان جنوبی ) قرار دارد. صورت فلکی مگس در شمال چلیپا و در غرب آن صور بادبان و شاه تخته قرار دارد. البته این صورت فلکی در انتهای مرئی راه شیری قرار دارد.
چلیپا (گیاه). چلیپا ( نام علمی: Matthiola longipetala ) نام یک گونه از سرده شب بو است.
چلیپا گیاهی از خانواده شب بو است که مثل گل تنباکو عطری شبیه به سوسن دارد و مناسب مناطق خنک و سرد است. عطر ملایم این گیاه از غروب شروع به منتشر شدن کرده و فضا اطرافش را خوشبو می کند.
دانشنامه آزاد فارسی
چَلیپا (Crux)
صورت فلکی نیمکرۀ جنوبی آسمان. در تداول عام به صلیب جنوبی معروف است. در بین ۸۸ صورت فلکی از همه کوچک تر، اما یکی از درخشان ترین و معروف ترین آن هاست. این صورت فلکی بر پرچم استرالیا و نیوزیلند نقش بسته است. درخشان ترین ستاره های آن آلفا چلیپا (نیّرِ نعیم)، ستاره ای دوگانه در فاصلۀ تقریبی ۳۶۰ سال نوری از خورشید، و بتا چلیپا (مُمحِظه) اند. در نزدیکی بتا چلیپا، خوشۀ ستاره ای درخشانی، با نام «جعبۀ جواهر»، قرار دارد که جان هرشل آن را نام گذاری کرده است. سحابیِ تاریکِ «گونیِ زغال»، که سایه نمایی در مقابل پس زمینۀ ستاره ای درخشانِ راه شیری است، در محدودۀ این صورت فلکی است. چلیپا، که در یکی از درخشان ترین بخش های راه کهکشان قرار گرفته است، در ابتدا بخشی از قنطورس را تشکیل می داد و تا قرن ۱۵م به صورت جمع اختری مجزایی نام گذاری نشده بود. این صورت فلکی تا قرن ۱۷ صورت فلکی مستقلی به حساب نمی آمد.
چلیپا (گیاه). چَلیپا (گیاه)
گیاهانی یک ساله یا پایا، از جنس Matthiola، خانوادۀ شب بو. کرک دار و دارای گل های سرخ ـ ارغوانی، زرد یا رنگ پریده اند. این جنس در نقاط متفاوت ایران بیش از ده گونه دارد. این گیاهان به شب بوهای معطر وحشی نیز معروف اند. M.bicornis در شب معطر می شود. از شب بوی وحشی انواعی پرورشی ازجمله شب بوی پُرپر، شب بوی کم پر به دست آمده است.
ویکی واژه
کنایه از: زلف معشوق.
نوعی ترکیب در خوشنویسی.
نام دختر ایرانی