معرفت نفس، که در مفهوم کلی خود شامل روان‌شناسی و خودشناسی می‌شود، به فرآیندی عمیق و چندوجهی از کاوش درونی اشاره دارد. این فرآیند، سفری است به سوی شناخت ابعاد وجودی خویشتن، شامل افکار، احساسات، انگیزه‌ها، باورها و الگوهای رفتاری که شخصیت و تجربیات فرد را شکل می‌دهند. روان‌شناسی به عنوان علم مطالعه رفتار و فرایندهای ذهنی، ابزارها و نظریه‌هایی را برای درک این پدیده‌ها ارائه می‌دهد، اما خودشناسی گامی فراتر نهاده و بر کاربرد عملی این دانش در جهت خودآگاهی و رشد فردی تأکید می‌ورزد. هدف غایی از این شناخت، دستیابی به درکی جامع از چرایی و چگونگی عملکرد خود در تعامل با دنیای پیرامون است.
خودشناسی، نقشه راهی برای زندگی معنادار و رضایت‌بخش است. هنگامی که فرد با لایه‌های درونی خود آشنا می‌شود، قادر خواهد بود تا نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کرده و بر اساس آن، اهداف واقع‌بینانه‌ای را برای رشد و توسعه فردی خود تعیین کند. این آگاهی، او را در مواجهه با چالش‌ها و تصمیم‌گیری‌ها مجهزتر می‌سازد و از گرفتار شدن در الگوهای مخرب و تکراری جلوگیری می‌کند. در بعد اجتماعی نیز، شناخت خود به معنای درک بهتر جایگاه فرد در جامعه، روابط با دیگران و مسئولیت‌های اوست. فردی که خود را می‌شناسد، بهتر می‌تواند با دیگران همدلی کند، ارتباطات سالم‌تری برقرار سازد و سهم مؤثری در جامعه ایفا نماید.
کسب معرفت نفس از طریق رویکردهای مختلفی امکان‌پذیر است. مطالعه کتب روان‌شناسی، شرکت در کارگاه‌های آموزشی، بهره‌گیری از راهنمایی متخصصان و مشاوران، و تمرین روش‌های ذهن‌آگاهی (Mindfulness) و مدیتیشن از جمله راهکارهای مؤثر محسوب می‌شوند. همچنین، ثبت تجربیات روزانه در قالب دفتر خاطرات، تحلیل رویاها، و بازنگری انتقادی نسبت به باورها و واکنش‌های شخصی، می‌تواند به روشن شدن زوایای پنهان وجود کمک کند. در نهایت، پذیرش کامل خود، با تمام کاستی‌ها و توانمندی‌ها، سنگ بنای اصلی این سفر خودشناسی است که فرد را به سوی بلوغ روانی و دستیابی به آرامش درونی هدایت می‌کند.
