متولی در لغت به معنای سرپرست، مدیر یا فردی است که مسئولیت اداره و نگهداری چیزی را بر عهده دارد؛ این واژه در اصطلاح فقهی به شخصی اطلاق میشود که مسئولیت اداره امور موقوفه، یعنی اموال یا دارایی‌هایی که برای اهداف خاصی وقف شده‌اند، را بر عهده دارد. متولی با در نظر گرفتن شرایط وقف‌نامه و قوانین مربوطه، وظیفه دارد از این اموال به نحو احسن نگهداری کرده و آنها را در راستای اهداف تعیین‌شده توسط واقف (وقف‌کننده) به کار گیرد. به عبارت دیگر، متولی نقش کلیدی در حفظ و بهره‌وری اموال وقفی ایفا می‌کند و باید با امانت‌داری و دقت، مسئولیت خود را به انجام برساند تا اهداف نیکوکارانه واقف محقق شود.
متولی
لغت نامه دهخدا
- متولی منصوب ( یا متصدی )؛ اگر موقوفه ای مجهول التولیه باشد کسی که قبل از وضع قانون اوقاف، از طرف حاکم شرع معین میشد و پس از اجرای قانون اوقاف از طرف اداره کل ( سازمان ) اوقاف برای اداره موقوفه انتخاب میگردد بنام متولی منصوب یا متصدی خوانده میشود. ( تاریخچه وقف در اسلام دکتر شهابی ص 3 ).
- متولی منصوص؛کسی که در وقف نامه نام او برده شده و یا صفات و مشخصاتی برای متولی ذکر شده که با فرد معینی منطبق گردداز قبیل ارشد، اکبر، اعلم، اتقی و اورع اولاد یا اعلم علمای محل و یا پیشنماز مسجد جامع و نظایر آن. ( تاریخچه وقف در اسلام دکتر شهابی ص 3 ). || برگشته و روبروی گردانیده. ( ناظم الاطباء ) ( از منتهی الارب ) ( از اقرب الموارد ). و رجوع به تولی شود.
متولی. [ م ُ ت َ وَل ْ لی ] ( اِخ ) ابوسعد عبدالرحمن بن مأمون نیشابوری ( 426 - 478 هَ. ق. ) مردی فقیه و عالم به اصول بود. در نیشابور متولد شد و به مرو علم آموخت و در مدرسه نظامیه بغداد به تدریس پرداخت و در همانجا نیز درگذشت. او راست: تتمةالابانة، کتابی در «فرائض » به اختصار و نیز کتابی در «اصول دین » به اختصار ( از اعلام زرکلی، ج 2 ص 504 ).
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
۲. سرپرست املاک موقوفه.
۳. جانشین.
فرهنگ فارسی
( اسم ) ۱ - کسی که ادار. امور موسسه یا کاری را بعهده گرفته. ۳ - آنکه ادار. امور بقعه ای از بقاع متبرکه را بعهده دارد. ۳ - سرپرست املاک موقوفه:... مدرسان و شیخ الاسلامان و پیش نمازان و قضاه و متولیان... توضیح کسی است که بر حسب صفات و مشخصاتی که واقف در وقف نامه ذکر کرده است در هر عصر و زمانی بادار. امور وقف موافق نظر واقف می پردازد. معمولا حق الزحم. وی در وقف نامه ها یک عشر از در آمد موقوفه است. عمل و سمت متولی در ادار. موقوفه بنام تولیت خوانده میشود. معمولا واقفان تا خود زنده هستند متولی موقوفه نیز میباشند. در اکثر وقف نامه ها تولیت در اعقاب و فرزندان واقف نسلی پس از نسل دیگر معین میگردد. در بعضی وقف نامه ها نیز از همان آغاز امر بواسط. اینکه واقف فرزندی نداشته و یا از فرزندان خود ناراضی بوده است تولیت در غیر اولاد و خاندان واقف قرار داده شده است. در بعض دیگر از موقوفات مهم نیز برای اینکه کسانی نتوانند بملک موقوفه تجاوز کنند تولیت بسلطان وقت تفویض شده است از قبیل قسمت اعظم موقوفات آستان قدس رضوی و موقوفات مدرس. سپهسالار ناصری در تهران. یا متولی منصوب یا متصدی. اگر موقوفه ای مجهول التولیه باشد کسی که قبل از وضع قانون اوقاف از طرف حاکم شرع معین میشد و پس از اجرای قانون اوقاف از طرف ادار. کل ( سازمان ) اوقاف برای ادار. موقوفه انتخاب میگردد بنام متولی منصوب یا متصدی خوانده میشود. یا متولی منصوص. کسی است که در وقف نامه نام او برده شده و یا صفات و مشخصاتی برای متولی ذکر شده که با فرد معینی منطبق گردد از قبیل: ارشد اکبر اعلم اتقی و اورع اولاد یا اعلم علمای محل و یا پیشنماز مسجد جامع و نظایر آنها.
جمله سازی با متولی
إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ ای انّما والیکم و موالیکم و متولیکم اللَّه و رسوله.