فندق

لغت نامه دهخدا

فندق. [ ف َ دُ / ف ُ دُ ] ( اِ ) درختی است از تیره پیاله داران و از دسته فندقها که در مناطق گرم و معتدل نیمکره شمالی میروید. برگهایش دارای بریدگیهای مضاعف است و پهنک برگها در سطح خلفی دارای پرز میباشد. گلهای نر این گیاه از گلهای ماده جدا هستند ولی هر دو بر روی یک پایه قرار دارند بنابراین فندق جزو گیاهان یکپایه است. گلهای نر در بهار تشکیل سنبله های درازی میدهند و گلهای ماده تشکیل اعضاء پیاله مانند قرمزی را میدهند که پس از باروری میوه فندق در داخل این پیاله ها تشکیل میشود. تکثیر این گیاه اکثر بوسیله قلمه یا خوابانیدن صورت میگیرد. مغز دانه فندق به مصرف خوراک انسان میرسد و از آن روغنی هم میگیرند که در عطرسازی به کار میرود. جلوز. بندق. شجرةالجلوز. جوز فنطس. قویون. فندق آغاجی. ( فرهنگ فارسی معین ). گلوز. جلوز. بندق. ( یادداشت مؤلف ). اگر مغز آن را با انجیر و سداب بخورند زهر کار نکند. ( برهان ) :
اگر چون فندقم بر سر زنی سنگ
ز عنّابم نیابد جز توکس رنگ.نظامی.فندقی رنگ داده عنابش
گشته شنگرف سوده سیمابش.نظامی.تات چو فندق نکند خانه تنگ
بگذر از این فندق سنجاب رنگ.نظامی.آهشان فندق سربسته و چون پسته همه
زُ استخوان ساخته خفتان به خراسان یابم.خاقانی.سربسته همچو فندق اشارت همی شنو
میپرس پوست کنده و بادام کآن کدام ؟خاقانی.ترکیب ها:
- فندق بستن . فندق بند. فندقچه. فندق زدن. فندق زنان. فندق سنجاب رنگ. فندق سیم. فندق شکستن. فندق شکل. فندق شکن. رجوع به هر یک از این کلمات شود.
- فندق صحرایی ؛ گونه وحشی درخت فندق را گویند که در جنگلها میروید. فندق وحشی. ( فرهنگ فارسی معین ).
- فندقلو. رجوع به این کلمه شود.
- فندق وحشی ؛ فندق صحرایی. ( فرهنگ فارسی معین ). رجوع به ترکیب فندق صحرایی شود.
ترکیبات های دیگر:
- فندقه . فندق هندی. فندقی کردن. رجوع به هر یک از این کلمات شود.
|| کنایه از لب معشوق هم هست. ( برهان ). || کنایه از سرانگشت محبوب. ( فرهنگ فارسی معین ). ظاهراً از نظر خضاب دادن سرانگشت به حنا و جز آن ، آن را به فندق تشبیه کنند، چه فندق بستن به همین معنی است :
فرنگیس بگرفت گیسو به دست
به فندق گل ارغوان را بخست.فردوسی.

فرهنگ معین

(فُ دُ ) [ ع . ] (اِ. ) کاروانسرا، ج . فنادق .
(فَ یا فُ دُ ) (اِ. ) درختی است از تیرة پیاله داران ، دارای برگ های پهن و دندانه دار، دانة آن کوچک و گرد با پوست سخت و مغز آن خوش طعم است .

فرهنگ عمید

۱. (زیست شناسی ) میوه ای گرد، کوچک، قهوه ای رنگ، و حاوی روغن که به عنوان آجیل مصرف می شود.
۲. (زیست شناسی ) گیاه این میوه که درختی است از خانوادۀ پیاله داران، با برگ های پهن و دندانه دار و گل های خوشه ای.
۳. [قدیمی، مجاز] سرانگشت حنابسته.
* فندق بستن: (مصدر متعدی ) [قدیمی، مجاز] حنا بستن به سرانگشتان.
= کاروان سرا: در فُندُق نو بُوَد دکانش / صد گوزِ دو مغز در دهانش (خاقانی۱: ۲۳۹ ).

فرهنگ فارسی

( اسم ) کاروانسرا جمع : فنادق : در فندق تو بود دکانش صد کوزه و مغز در دهانش . ( خاقانی رشیدی انجمن )

فرهنگستان زبان و ادب

{Corylus} [زیست شناسی- علوم گیاهی] سرده ای از فندقیان درختچه ای خزان دار به بلندی سه تا هشت متر، با میوه های فندقی که در دسته های یک تا پنج تایی قرار دارند

دانشنامه عمومی

فندق میوه ای فندقی از درخت فندق است. ظاهر کروی یا بیضی دارد و طولش ۱۵–۲۵ میلی متر و قطرش ۱۰–۱۵ میلی متر است و دارای پوسته فیبری بیرونی می باشد. گونه هایی از فندق از فندق معمولی بزرگ ترند و در بیشترین رشد دو برابر اندازه معمولی می شوند. میوه فندق زمانی که برسد از پوسته بیرون می افتد. پوست میوه سخت است. هسته ( بذر ) فندق خوراکی است که به آن مغز فندق می گویند و می توان آن را به صورت خام یا پخته ( بو داده ) مصرف نمود. بذر پوستی بسیار نازک و به رنگ قهوه ای تیره دارد که پیش از مصرف یا پخت وپز، معمولاً آن را جدا می کنند.
فندق در سطح تجاری بیشتر در ترکیه، ایتالیا، یونان، گرجستان، در جنوب ایالت اسپانیایی کاتالونیا، در شهرستان کنت انگلستان و همچنین در ایالت واشینگتن و اورگن ایالات متحده تولید می شود. ترکیه با تولید تقریباً ۷۵٪ از فندق جهان، بزرگ ترین تولیدکننده این میوه در بین کشورهای جهان می باشد.
بیشتر تولید فندق در ایران در مناطق اشکورات رودسر گیلان ( پرندان، مایستان بالا و پایین، کُجید، شَوَک. دیماجانکش و… ) ، و در اشکورت رامسر در روستاهای سپارد، تمل، یازن، نارنه و… شهسوار و رامسر در مازندران و رودبار و الموت قزوین است. اشکورات رحیم آباد رودسر بزرگ ترین تولیدکننده فندق و به عنوان پایتخت فندق ایران شناخته می شود.
از فندق در صنعت شیرینی سازی برای ساخت پرالین مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین با ترکیب آن با شکلات می توان شکلات ترافل و همچنین محصولاتی همچون نوتلا و فرانجلیکو تولید نمود. روغن فندق نیز که از فندق به دست می آید، بسیار خوش طعم است و در پخت وپز مورد استفاده قرار می گیرد.
فندق از نظر میزان پروتئین و چربی غیراشباع بسیار غنی است، علاوه بر آن حاوی مقادیر قابل توجهی از ویتامین ب۱ و ویتامین ب۶ و میزان کمتری از دیگر ویتامین های ب است.
در سال ۱۹۹۵ شواهدی دال بر وجود یک مرکز فرآوری فندق در مقیاس بزرگ در یک گودال واقع در جزیره کولونزی اسکاتلند به دست آمد. این چاله متعلق به دوران میان سنگی بود و حدود ۹۰۰۰ سال قدمت داشت. شواهد نشان از یک چاله عمیق و بزرگ که مملو از صدها هزار پوسته سوخته فندق بود می داد. فندق در دیگر مراکز متعلق به دوران میان سنگی نیز یافت شده بود ولی به ندرت در چنین مقیاسی و به شکل متمرکز در یک چاله. تکنیک رادیوکربن قدمت این فندق ها را بالغ بر ۷۰۰۰ سال قبل از میلاد تشخیص داده است.
فندق (سرده). فندقیان یا کوری لوس ( نام علمی: Corylus ) سرده ای از درخت و درختچه های برگریز است که بومی مناطق معتدل نیم کره شمالی می باشد. این سرده معمولاً در کنار درخت توس در خانواده توسکایان قرار می گیرد، اگرچه برخی از گیاه شناسان فندقیان را ( به همراه ممرزیان و گونه های آن ) در خانواده ای مجزا از توسکایان رده بندی می کنند.
آنها دارای برگ های ساده گرد، با حاشیه دندانه دار هستند. گل های آن خیلی زود در بهار و پیش از رویش برگ ها تولید می شوند.
• فندق Corylus avellana
• فندق آمریکایی Corylus americana
• فندق بزرگ Corylus maxima
• فندق بیزانسی Corylus colurna
• فندق چینی Corylus chinensis
• فندق نوک دار Corylus cornuta
• Corylus colchica
• Corylus colurnoides
• Corylus fargesii
• Corylus ferox
• Corylus heterophylla
• Corylus jacquemontii
• Corylus potaninii
• Corylus sieboldiana
• Corylus wangii
• Corylus wulingensis
• Corylus yunnanensis
فندق (گیاه). فَندُق یا فندق معمولی با نام علمی Corylus avellana درخت یا درختچه ای است به ارتفاع تقریباً دو متر؛ که ارتفاع آن در نواحی مساعد تا ۶ متر نیز می رسد. درخت فندق بومی اروپا و آسیای صغیر است. این جنس معمولاً در خانواده توس Betulaceae قرار می گیرد، اگرچه برخی گیاه شناسان فندق ها و جنس های وابسته را به یک خانواده جداگانه Corylaceae تقسیم می کنند.
برگ های درخت فندق ساده و گرد ( پهن ) و نوک تیز با حاشیه های دو دندانه، به رنگ سبز با دمبرگی بطول تقریباً ۱ سانتی متر اند. درخت فندق تک پایه و دارای دو نوع گل نر و ماده است که به صورت سنبله آویخته، خیلی زود در بهار قبل از برگ ها ظاهر می شوند. میوه فندق گرد با قطر ۲/۵– ۱/۵ سانتی متر است و دارای پوششی سبزرنگ است که پس از خشک شدن تدریجاً از آن جدا می شود.
واژهٔ فندق می تواند معرب واژه یونانی ποντικόν ( κάριον ) باشد یا از واژه پندوک و پارسی بن توک ( درون خالی ) گرفته شده باشد.
مغز فندق که یکی از خشکبارها است در حدود ۶۰ درصد روغن دارد که به رنگ زرد روشن است و طعم ملایم و بوی مطبوعی دارد. این روغن به مصرف تغذیه، عطرسازی و نقاشی می رسد. مغز فندق حاوی مقدر زیادی فسفر است. این دانه، سرشار از آهن است و می تواند برای درمان کم خونیهای ناشی از کمبود آهن به کار رود.
درختچهای به ارتفاع ۱/۵ متر که در اماکن مساعد به ارتفاع ۶ تا ۷ متر ( گاهی بیشتر ) در می آید و به سهولت جنگلی انبوه به وجود می آورد. برگ هایی پهن و نوک تیز با دو ردیف دندانه، به رنگ سبز و گل هایی بر دو نوع نر و ماده دارد. نوع نر این گل ها دارای ۳ تا ۸ پرچم است و مجموعه آن به صورت سنبله های آویخته در پاییز ظاهر می شود. میوه آن که فندق نامیده می شود، در حالت تازه از پوشش سبز رنگی پوشیده شده است ولی تدریجاً پس از خشک شدن از آن جدا می شود. گونه Cavellane به عنوان فندق اروپایی شناخته شده و به صورت تجاری کاشته می شود. در اثر دورگه گیری این گونه و سایر گونه های موجود در این جنس، تنوع زیادی در ارقام فندق ایجاد شده است.
• بارسلونا
• باتلر
• انیس
• ایستاریکی
• نورتامتون
• آنا
• سلف هاسگر ( پوست آزاد )
• رقم اسکینر
• توند اجنیتل
درختان فندق به زمستانِ نسبتاً سرد و تابستان خنک نیاز دارند. برای رشد و تکامل میوه تابستان خنک و طولانی از تابستان گرم و طولانی مناسب تر است. درختان فندق برای رفع نیاز سرمایی باید مدت نسبتاً طولانی در معرض سرمای متوسط قرار گیرند. در مناطق مرطوب درخت ها نسبت به عوامل بیماری زا حساس هستند. درختان فندق مقاوم به سرما هستند. شاتون ها و گل های ماده فندق در مقایسه با گل های باز شده مقاومت بیشتری نسبت به سرما دارند. در صورتی که گل های ماده باز شده باشند، دمای ۵/۹ - درجه سانتی گراد به آن ها صدمه می زند. بین حداقل و حداکثر دمای هوا با تاریخ های گل دهی گل آذین نر و ماده رابطه مستقیمی وجود دارد افزایش مجموع درجه حرارت های مؤثر ظهور کلاله را در ارقام زودرس به تأخیر می اندازد. مقاومت بافت ها نسبت به سرما تعیین شده است که از حساس تا مقاوم عبارتند از: استوانه مرکزی، آوندهای چوب، کامبیوم و پوست. در اواسط زمستان مقاومت جوانه های رویشی نسبت به سرما بیشتر از گل های ماده است. همچنین مقاومت اکثر گل های ماده در دی ماه بیشتر از گل های نر است. از کاشت فندق در مناطق پست که هوای سرد در آنجا باقی می ماند باید خودداری کرد و همین طور بادهای خشک نیز نباید در آن منطقه وجود داشته باشد. مناطقی که بارندگی متوسطی دارند و توزیع بارندگی نیز در طول فصل مناسب است برای کاشت موفقیت آمیز فندق خیلی مناسب هستند. خاک های خنثی تا کمی اسیدی با ۶ pH برای کاشت فندق مناسب است.

دانشنامه آزاد فارسی

فندق (filbert)
گونه های پرورشی گیاهی از خانوادۀ فندق (کوریلاسه)، جنس Corylus. نوع پرورشی آن با نام C. maxima میوه ای خوراکی، تخم مرغی شکل، دراز، و با طعم روغنی ملایم تولید می کند. از این جنس دو گونۀ C. avellana و C. colurna (فندق بیزانسی یا فندق قسطنطنیه ای) از لحاظ اقتصادی مهم اند. فندق بومی اروپا، آسیای صغیر، و قفقاز است و در ارتفاعات شمال و شمال غربی ایران نیز می روید.