رود زاب کبیر که با نام‌های زاب بزرگ، زاب اعلی و نام باستانی لوکوس نیز شناخته میشود، یکی از رودخانه‌های مهم خاورمیانه است. این رود با ۴۲۰ کیلومتر، در جنوب‌شرقی ترکیه و شمال عراق جریان دارد. زاب کبیر به‌عنوان یکی از شاخه‌های اصلی و مهم رود دجله، از سمت چپ به این رودخانه میپیوندد. سرچشمه‌گیری آن از کوههای مرتفع زاگرس در منطقه کردستان آغاز شده و سپس با مسیری پرپیچ‌و‌خم به سمت جنوب و جنوب‌غربی جریان می‌یابد تا در نهایت در ۴۵ کیلومتری جنوب شهر موصل به دجله ملحق شود.
از منظر تاریخی، رود زاب کبیر صحنۀ رویدادهای سرنوشت‌سازی بوده و نام آن بارها در متون کهن و گزارش‌های تاریخی ثبت شده است. این رود در دوران جنگ‌های امپراتوری روم شرقی با ایران، به ویژه در دورۀ پادشاهی موریوس (حدود ۵۳۹ تا ۶۰۲ میلادی) و هراکلیوس (۵۷۵ تا ۶۴۱ میلادی)، نقش مکانی راهبردی داشته است. یکی از نقاط عطف مهم تاریخ اسلام نیز در کنارۀ این رود به وقوع پیوست؛ در سال ۱۳۲ هجری قمری، مروان بن محمد، آخرین خلیفۀ اموی، در نبردی تعیین‌کننده از عبدالله بن علی، فرمانده ارتش عباسی، شکست سختی متحمل شد. این شکست، پایانی بر حکومت امویان و آغازی برای دوران خلافت عباسیان بود.
در دوران معاصر، برای بهره‌برداری بهینه از پتانسیل این رود، پروژه‌های عمرانی مهمی بر روی آن اجرا شده است. از جملۀ این پروژه‌ها می‌توان به احداث سد باخمه اشاره کرد که با هدف مهار سیلاب‌های فصلی، ذخیرۀ آب برای مصارف کشاورزی و شهری، و همچنین تولید انرژی پاک و تجدیدپذیر برق‌آبی ساخته شده است. این اقدامات، نقش اقتصادی و زیست محیطی رود زاب کبیر را در منطقۀ کردستان عراق و فراتر از آن، بسیار پررنگ‌تر کرده است.
