دانشنامه اسلامی
برای آنکه برهانی مفید یقین باشد مقدمات آن باید چند شرط داشته باشند، از جمله شرایط مقدمات برهان آن است که باید «اَوَّلی» باشند. درباره معنای «اَوَّلی» گفته اند: اوّلی چیزی است که بی واسطه غیر بر موضوع حمل می شود؛ مانند: حمل جنس قریب و فصل قریب بر نوع و نیز حمل عرض ذاتی حقیقی بر آن؛ یعنی عرضی که به سبب ذات موضوع عارض آن شود نه به سبب امر دیگری، مانند تعجب که به سبب ذات انسان عارض بر او می شود نه به علت دیگری، به خلاف اجناس و فصول عالی که به واسطه حمل بر یک مفهوم اعم، بر نوع حمل می شوند؛ مانند جسم که به واسطه حمل آن بر حیوان، بر انسان حمل می شود.
اوّلی بودنِ ذاتی
مراد از اوّلی بودنِ ذاتی، این است که بدون واسطه بر موضوع حمل می شود؛ مانند: جنس و فصل قریب نسبت به نوع، و مانند: تعجب نسبت به انسان، نه مانند: جنس و فصل بعید که به واسطه جنس قریب برنوع حمل می شوند.
وجه تسمیه
در کتاب التحصیل آمده است: «به دو دلیل به مقدمات اوّلیه، اوّلیه گفته می شود: اوّل آنکه در ابتدای امر و بدون واسطه، تصدیق به آنها حاصل می شود؛ مانند: کل بزرگ تر از جزء است، و دوم آنکه ایجاب و سلب در این مقدمات بر اعم از موضوع حمل نمی شود؛ یعنی در حمل به واسطه شدن امر اعم نیاز ندارد؛ مانند: کلّ مثلث فزوایاه مساویة لقائمتَین. در اینجا محمول برچیزی اعم از مثلث به حمل کلی، حمل نمی شود.»
مستندات مقاله
...
