شهرستان اراک از شمال به شهرستان تفرش، از غرب به همدان و ملایر، از شرق به محلات و از جنوب به خمین و سربند محدود می‌شود. این شهر در سال ۱۲۳۱ هجری قمری، در دوران سلطنت فتحعلی شاه قاجار بنا نهاده شد و تا سال ۱۳۱۶ هجری شمسی با نام سلطان‌آباد عراق عجم شناخته می‌شد. تأسیس حوزه‌ی علمیه‌ی اراک با ورود حضرت آیت‌الله العظمی حائری یزدی (رحمة‌الله علیه) در سال ۱۳۲۴ قمری همزمان بود. اما با وقوع انقلاب مشروطه و مهاجرت ایشان به کربلا، رونق این حوزه کاهش یافت. با بازگشت مجدد آیت‌الله حائری به اراک در سال ۱۳۳۲ قمری، این حوزه دوباره احیا شد، اما با دعوت بزرگان قم و هجرت دائمی ایشان به قم، بار دیگر از رونق علمی آن کاسته شد. پس از انقلاب اسلامی نیز سه حوزه علمیه در اراک فعال بوده‌اند. رونق اصلی این حوزه با حضور حضرت آیت‌الله العظمی حائری یزدی (قدس سره) آغاز شد. ایشان پیش از سال ۱۳۲۴ قمری به دعوت اهالی اراک به این شهر مهاجرت کرده و تصمیم به سکونت و اداره‌ی حوزه اراک داشتند. با شروع انقلاب مشروطیت در سال ۱۳۲۴ قمری، ایشان به کربلا بازگشتند. در سال ۱۳۳۲ قمری، مجدداً مردم اراک از ایشان دعوت کردند و آیت‌الله حائری به اراک تشریف آورده و در منزل آقا اسماعیل، فرزند آیت‌الله محسن اراکی، سکونت گزیدند و به تأسیس حوزه‌ی علمیه‌ی اراک اقدام نمودند.
حوزه علمیه اراک
دانشنامه اسلامی
رونق این حوزه با حضور حضرت آیت الله العظمی حائری یزدی (قدس سره) آغاز می شود. آن بزرگ قبل از سال ۱۳۲۴ق به دعوت بعضی از اهالی اراک به این شهر مهاجرت کرد و تصمیم سکونت و اداره حوزه اراک را داشت که با شروع انقلاب مشروطیت ایران در سال ۱۳۲۴ق به کربلا بازگشت. دیگر بار مردم اراک در سال ۱۳۳۲ق از ایشان دعوت به عمل آوردند و آیت الله حائری پاسخ مثبت داده، به اراک آمده و در منزل آقا اسماعیل، فرزند آیت الله محسن اراکی اسکان یافت و به تاسیس حوزه علمیه اراک اقدام نمود.
شاگردان آیت الله حائری
آقا نورالدین عراقی و سیدمحمدتقی خوانساری و حاج میرزا محمد علیخان و حاج شیخ محمد سلطان العلما در این اقدام مهم همراه حضرت آیت الله حائری بودند. با تاسیس حوزه علمیه اراک تشنگان معارف به این حوزه مهاجرت کردند و شمار طلاب از ۳۰۰ نفر تجاوز کرد. برخی از شاگردان مکتب آیت الله حائری (قدس سره) در اراک به قرار زیر می باشند: ۱ـ حضرت آیت الله العظمی امام خمینی (قدس سره)۲ـ حضرت آیت الله العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانگی۳ـ حضرت آیت الله العظمی شیخ محمدعلی اراکی۴ـ شیخ مهدی بروجردی۵ـ سیداحمد خوانساری۶ـ میرزا عبدالحسین بروجردی۷ـ حاج میرزا ابوالفضل زاهدی قمی۸ـ شیخ عباس تهرانی۹ـ سیداحمد لواسانی۱۰ـ شیخ حسن توسلی۱۱ـ میرزا هدایت الله گلپایگانی۱۲ـ شیخ حسن فرید گلپایگانی هشت سال از تاسیس حوزه علمیه اراک می گذشت که در سال ۱۳۴۰ق بنا به دعوت بزرگان قم حضرت آیت الله حائری با تمامی شاگردانش به قم منتقل گردید و حوزه علمیه قم که رو به افول نهاده بود، جانی تازه یافت.
مشاهیر علمی اراک
از شهرستان اراک و حوزه آن، دانشمندان بزرگی برخاسته اند که نام شان در تاریخ تشیع ثبت است: ۱. آیت الله حاج میرزا محمود میثمی اراکی، فرزند جعفر (۱۲۴۰ـ۱۳۰۸ق) که در تهران ساکن بود و در همان جا فوت کرد. «دارالسلام» از تالیفات او درباره زندگی حضرت ولی عصر (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) است.۲ عالم ربانی ملا فتحعلی سلطان آبادی (متوفی ۱۳۷۱ق) از مشاهیر علما و اساتید اخلاق محسوب می شد.۳. ملا محمدحسین سلطان آبادی (متوفی ۱۳۱۴ق)۴. ملا محمدرفیع بن عبدالمحمد کزازی (متوفی بعد از ۱۳۰۰ق)۵. حاج آقا محسن عراقی (۱۲۴۷ـ۱۳۲۵ق) بزرگ خاندان حسن اراکی بود و در زمان خود ریاست دینی و علمی شهر اراک را برعهده داشت.۶. حاج آقا نورالدین عراقی (۱۲۷۸ـ۱۳۴۰ق) رئیس حوزه علمیه اراک قبل از آیت الله حائری یزدی بود.۷. حاج آقا حسن، فرزند آقا مصطفی عراقی، مشهور به فرید محسنی (متوفی ۱۳۱۵ق)۸. حاج آقا مصطفی عراقی (۱۲۹۲ـ۱۳۷۱ق)۹. آقا ضیاء الدین عراقی (۱۲۷۸ـ۱۳۶۱ق) از مبتکرین علم اصول فقه و از بزرگان فقه استدلالی بود.۱۰. مولی محمدحسین گرهوودی سلطان آبادی بن محمدمهدی عراقی (متوفی ۱۳۱۴ق)۱۱. شیخ محمدباقر عراقی سلطان آبادی، معروف به سلطان العلماء اراکی (۱۲۹۴ـ۱۳۸۲ق)۱۲. میرزا محمد علیخان اراکی (متوفی حدود ۱۳۵۲ق)۱۳. شیخ عبدالنبی عراقی (۱۳۰۸ـ۱۳۸۷ق)۱۴. شیخ علی اکبر بن محمدباقر شریف عراقی تهرانی نجفی (متوفی ۱۳۷۱ق)۱۵. سیدعنایت الله زین الدینی، فرزند آقا سیدسیف الله، که در قریه رشیدی چاپلق مدفون است.
صدرایی خویی، علی، آیت الله اراکی، یک قرن وارستگی، ص۱۷ـ۲۱
...
