شیخ حیدر که گاهی با عنوان «سلطان حیدر» نیز یاد می‌شود، پنجمین شیخ طریقت صفوی و پدر شاه اسماعیل صفوی، بنیان‌گذار سلسله صفوی در ایران بود. پدرش شیخ جنید صفوی و مادرش خدیجه بیگم، خواهر اوزون حسن آق‌قوینلو بود. حیدر اندکی پس از کشته شدن پدرش در جمادی‌الآخره ۸۶۴ق در آمِد (دیاربکر کنونی) متولد شد.
وی در دربار جدّ مادری خود، اوزون حسن آق‌قوینلو، رشد کرد و دختر اوزون حسن، حلیمه بیگم آغا، به عقد او درآمد. او در سن حدود ده سالگی، به عنوان مرشد طریقت صفوی و رئیس خانقاه اردبیل منصوب شد و این مقام باعث شد که بسیاری از مریدان از مناطق مختلف، از جمله آناتولی و طالش، به اردبیل بیایند. حمایت اوزون حسن از او نقش مهمی در رونق خانقاه و افزایش نفوذ طریقت صفوی داشت.
شیخ حیدر با سپاهی از مریدان خود به جنگ فرخ یسار، پادشاه شروان که قاتل پدرش بود، رفت، اما سلطان یعقوب بیگ ترکمان به کمک فرخ یسار شتافت و شیخ حیدر در این جنگ کشته شد. او ایده کلاه دوازده ترک قزلباشان، معروف به «تاج حیدری»، را نیز بنیان گذاشت که یادگار او در سنت قزلباشان باقی مانده است.
