مفهوم احکام اهل ذمه

«احکام اهل ذمه» به مجموعه قوانین و مقرراتی گفته می‌شود که در فقه اسلامی برای غیرمسلمانانی که تحت حکومت اسلامی زندگی می‌کنند، وضع شده است. این افراد که معمولاً پیرو ادیان توحیدی مانند یهودیت و مسیحیت بوده‌اند، در برابر پرداخت جزیه و پذیرش شرایط خاص، اجازه اقامت و امنیت در سرزمین اسلامی را داشتند. هدف این احکام، تنظیم روابط مسالمت‌آمیز میان مسلمانان و غیرمسلمانان و تضمین حقوق و تکالیف طرفین بود.

بر اساس منابع اسلامی، بخشی از احکام اهل ذمه مربوط به وظایف آنان در برابر حکومت اسلامی است؛ مانند پرداخت جزیه یا رعایت قوانین عمومی جامعه. در مقابل، مسلمانان و حاکمیت اسلامی نیز وظیفه داشتند از جان، مال و ناموس اهل ذمه حفاظت کنند و با آنان رفتاری عادلانه و انسانی داشته باشند. این تقابل وظایف نشان می‌دهد که رابطه تنها یک‌طرفه نبوده و حقوق متقابل در نظر گرفته می‌شده است.

در سیره پیامبر اسلام و اهل بیت نمونه‌های متعددی از خوش‌رفتاری با اهل ذمه گزارش شده است. از جمله پیامبر به عیادت بیماران آنان می‌رفت و در مراسم اجتماعی‌شان حضور پیدا می‌کرد. همچنین امام علی (ع) ظلم به یک زن غیرمسلمان را به‌شدت نکوهش کرد و بر لزوم رعایت عدالت نسبت به آنان تأکید نمود. افزون بر این، مباحثی مانند ازدواج با اهل ذمه، احکام طهارت و روابط اجتماعی نیز در قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفته است. این موارد نشان می‌دهد که احکام اهل ذمه تنها محدود به وظایف مالی نبوده، بلکه جنبه‌های اخلاقی و انسانی را نیز در بر می‌گرفته است.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] در این مقاله احکام اهل ذمه مورد بررسی قرار گرفته است.
در قرآن کریم احکام متعددی درباره اهل ذمّه مطرح شده است که برخی از آن ها مربوط به وظایف اهل ذمّه در برابر حکومت اسلامی بوده، شماری دیگر درباره تکالیف مسلمانان و حکومت اسلامی در برابر اهل ذمّه است.
← مهم ترین احکام
در سیره پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت (علیهم السلام) و نیز روایات منقول از آنان موارد متعددی از مراوده نیکو و احسان به اهل ذمه به چشم می خورد؛ از جمله در روایتی آمده است که پیامبر به عیادت بیماران اهل ذمّه رفته، در تشییع جنازه آن ها شرکت می کرد، آنان را با گشاده رویی می پذیرفت و در مجالس شادی و عزای آنان شرکت می کرد همچنین پیامبر فرمود: هرکس به همپیمانی ستم کند من در پیشگاه خدا دشمن او خواهم بود و در روایتی علی (علیه السلام) خبر بیرون آوردن خلخال از پای زن معاهد به دست سپاه معاویه را بسیار غم انگیز دانسته، فرمود: اگر مسلمانی از غم این حادثه بمیرد ملامتی بر او نیست. از آیات قرآن کریم، احکام دیگری همچون حکم ازدواج با اهل ذمّه، نجاست یا طهارت آنان و... استفاده می شود. ( => اهل کتاب)
منابع
احکام اهل الذمه؛ احکام الذمیین والمستأمنین فی دار الاسلام؛ احکام القرآن، جصاص؛ ارشاد ========/spanالاذهان الی احکام الایمان؛ ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد؛ بحارالانوار؛ تاریخ الامم و الملوک، طبری؛ تاریخ الیعقوبی؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تحریرالاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه؛ تحریرالوسیله؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تذکرة الفقهاء؛ ترتیب کتاب العین؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر کنزالدقایق و بحرالغرائب؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج؛ تفسیر نمونه؛ جامع احادیث الشیعة فی احکام الشریعه؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد؛ جامع المدارک فی شرح المختصر النافع؛ الجزیة و احکامها فی الفقه الاسلامی؛ الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، ثعالبی؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ الحاوی الکبیر؛ حقوق اقلیتها بر اساس قرارداد ذمه؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ زادالمسیر فی علم التفسیر؛ زبدة البیان فی براهین احکام القرآن؛ سنن ابی داود؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ الصحیح من سیرة النبی الاعظم (صلی الله علیه وآله وسلم)؛ الطبقات الکبری؛ عیون الاثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر؛ فتح الباری شرح صحیح البخاری؛ فتح القدیر؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ الفقه؛ الفقه الاسلامی و ادلته؛ فقه القرآن، راوندی؛ الکافی؛ کتاب الخراج؛ کتاب الخلاف؛ کنز العرفان فی فقه القرآن؛ کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال؛ لغت نامه؛ المباهله؛ المبسوط، سرخسی؛ المبسوط فی فقه الامامیه، طوسی؛ مجمع البحرین؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ مختلف الشیعة فی احکام الشریعه؛ مسالک الافهام الی آیات الاحکام؛ مستدرک الوسائل؛ مصطلحات الفقه و معظم عناوینه الموضوعیه؛ معجم مقاییس اللغه؛ المغنی و الشرح الکبیر؛ مکاتیب الرسول؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب؛ من لا یحضره الفقیه؛ مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، سبزواری؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ نهج البلاغه.