اجتهاد فعلی به معنای به‌کارگیری فعال و مستمر توانایی استنباط احکام شرعی از منابع اسلامی است. این نوع اجتهاد در جایی به‌کار می‌رود که فرد دارای ملکه اجتهاد باشد و این ملکه را به‌طور عملی به کار گیرد. به عبارت دیگر، اجتهاد فعلی زمانی تحقق می‌یابد که فرد به طور مستمر به استنباط احکام مشغول بوده و در نتیجه، دانش و علم خود را نسبت به احکام شرعی به‌روز کند.
اجتهاد فعلی به لحاظ عملی به فرد اجازه می‌دهد تا به‌صورت مستقل و با اتکا به دانش و تجزیه و تحلیل خود، به استنباط و صدور احکام شرعی بپردازد. این نوع اجتهاد با اجتهاد بالقوه که به وجود ملکه استنباط اشاره دارد، تفاوت دارد. اجتهاد فعلی مستلزم اقدام و عمل مستمر است و به همین دلیل، به فرد کمک می‌کند تا به عمق بیشتری در فقه و مسائل دینی دست یابد.
مجتهد مطلقی که اجتهاد او فعلی است، از احکام خاصی برخوردار است. نخست، رجوع او به دیگران برای تقلید حرام است، زیرا او خود مجتهد است و به احکام شرعی علم دارد. دوم، تقلید دیگران از او مجاز است، به این معنا که دیگران می‌توانند به استنباط‌های او مراجعه کنند. سوم، احکام قضایی و حکومتی که از سوی او صادر می‌شود، نافذ و معتبر است و بنابراین، او می‌تواند در امور دینی و اجتماعی نقش مؤثری ایفا کند.
