ابن سیرین

[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از دائرة المعارف بزرگ اسلامی است
اِبْن ِ سیرین، ابوبکر محمد بن سیرین (31 یا 33-شوال 110ق / 651 یا 653 - ژانویة 729م )، محدث و فقیه تابعی بصری که چند سده پس از مرگش به عنوان خوابگزاری چیره دست نامور گردید. پدرش، سیرین در 12ق /633م هنگام فتح عین التمر (شهرکی در عراق در نزدیکی انبار) به دست خالد بن ولید به اسارت درآمد، اما روشن نیست که آیا وی نیز از شمار همان چهل نوجوان مسیحی بود که در آن هنگام در کلیسا مشغول فراگیری انجیل بودند (نک: طبری، 3/377) یا چنانکه برخی گفته اند (خطیب بغدادی، 5/332؛ ابن عساکر، 15/421) مسگری از اهالی جرجرایا که به عین التمر کوچ کرده بود؟
سیرین پس از اسارت، مولای انس بن مالک، صحابی پیامبر صلی الله علیه و آله شد و با پرداخت 20000 درهم خود را آزاد ساخت. (ابن قتیبه، معارف، 442)
از این رو او و فرزندانش را موالی انس خوانده اند. مادرش صفیه از موالی ابوبکر زنی پارسا بود.(ابن سعد، 7/140) محمد ناشنوا بود. و برخلاف سنت جاری در میان موالی زنی عرب را به همسری گرفت که برایش 30 فرزند آورد اما جز یکی به نام عبدالله همه از دست رفتند.
ابن سعد او را به علم و پارسایی ستوده است. ویژگیهایی چون رعایت جانب احتیاط در مسائل شرعی، یک روز در میان روزه گرفتن، شب زنده داری، بردباری، نرمخویی، پرهیز از مراء، اعتراف به لغزشهای خویش و امیدواری فراوان به رحمت خداوند نک: از وی چهره ای چونان زاهدان و پارسایان بزرگ ساخته است و همین امر موجب شده تا برخی از کسانی که در زمینه سیر و سلوک کتابهای مهم پرداخته اند، در وی به گونه الگوی پرهیزگاری و پارسایی بنگرند.
گرچه او با نسبت دادن هر کاری به اراده خداوند، اعتقاد به قدر را می پذیرفت اما از شرکت جستن در اینگونه بحثها سخت گریزان بود. در بررسی شخصیت او بر پایه گزارشهای موجود به این نکته برمی خوریم که وی نیز مانند بیشتر کسانی که به زهد شهرت دارند، زاویه نشینی و پرداختن به سلوک فردی را از درگیرشدن در امور سیاسی و اجتماعی، برتر می شمرده است. از این رو با این که در دوران پرآشوبی می زیست و از دور و نزدیک شاهد رویدادهای هولناکی از جمله فاجعة کربلا، ویران ساختن کعبه و کشتارهای بی رحمانه حجاج بن یوسف بود، اما واکنشی از وی در برابر این رویدادها دیده نمی شود و حتی گاه دیگران را نیز از سخن گفتن درباره بیدادگریهای حاکمان زمان، تحت عنوان نهی از غیبت باز می داشت. وی امیدوار بود که خداوند از کرده های حجاج و برخی دیگر از حکمرانان اموی درگذرد؛ اما گاه نیز به کنایه از معاویه و عایشه خرده می گرفت و از امام علی علیه السلام، امام حسین علیه السلام، ابوذر و حجر بن عدی جانبداری می کرد.
وی در روزگار فرمانروایی عبدالله بن زبیر در مکه (64-73ق /683-692م ) به حج رفت و با عبدالله دیدار کرد و از وی حدیث شنید سپس به کوفه آمد، چندگاهی به پارچه فروشی پرداخت و از علقمه حدیث شنید. او همچنین به مداین و واسط سفر کرد. و چهار سال نیز در دمشق بسر برد.
ابن سیرین که به بازرگانی اشتغال داشت در حدود 93ق تنها به سبب پیداشدن پلیدی در یکی از خمهای روغنی که به 40000 درهم خریده بود، همه را دور ریخت و با تحمل خسارتی هنگفت به زندان افتاد. چون انس بن مالک در همان سال در بصره درگذشت و وصیت کرده بود که ابن سیرین او را تجهیز و تکفین کند، به او اجازه دادند تا برای اجرای وصیت از زندان بیرون آید. ولی ظاهراً او تا پایان عمر نتوانست بدهیهای خود را بپردازد.