نوروز

جشن نوروز در جمهوری آذربایجان
بزرگ ترین جشنِ ملی ایران و اقوام ایرانی و برخی ملل دیگر. بیشتر روایت های اسطوره ای، پیدایش نوروز را به جمشید نسبت داده اند. از مطالعۀ اسطوره های مربوط به پیدایش نوروز به نظر می رسد که پیشینۀ نوروز در میان آریاییان به دوران پیش از تاریخ بازمی گردد. نوروز با ورود خورشید به اول برج حمل یعنی نخستین روز اول بهار در اول فروردین ماه آغاز می شده است و آن مبدأ آغاز فصلِ گرما و تجدید حیات طبیعت بوده است. در اوستا از نوروز یاد شده است. در تقویم زردشتی نوروز بعد از پنجۀ دزدیده یا پنج روز آخر سال می آمده است و بدین سان تصریحِ جشن های شش گانه را در اوستا توجیه می کند و موعدِ فرارسیدن ششمین جشن یا گاهنبار است. رواج سه گاه شماریِ متفاوت در دورۀ هخامنشی، پژوهشگران را دربارۀ همه گیربودن یا نبودن نوروز در آن دوره مردد کرده است. به استناد برخی سنگ نبشته های دورۀ هخامنشی به نظر می آید که جشن نوروز در دورۀ هخامنشی برگزار می شده است. در میانِ جشن های متعددی که در دورۀ ساسانیان مرسوم بود، جشن نوروز و مهرگان از همه باشکوه تر برگزار می شد. نوروز در دورۀ ساسانیان به «نوروز عامه» و «نوروز خاصه» تقسیم شده بود. پنج روزِ اولِ فروردین «نوروز عامه» و روزِ ششم، خرداد روز، «نوروزِ خاصه» بود که به گفتۀ بیرونی، از جشن های بزرگ ایرانیان به شمار می آمد. شاه در نوروزِ عامه، مردمان را بار می داد و به درخواست هایشان گوش می کرد و در نوروزِ خاصه به میان رازداران و همدمان خود می رفت و روز را به رامِش و سرخوشی می گذراند. رسمِ نوروز در دورۀ اسلامی هم چنان برجا بود. امویان، برای افزودن بر درآمدِ خود در نوروز هدیه ای بر مردم ایران تحمیل می کردند که بعدها منسوخ شد. از دورۀ عباسیان به بعد برگزاری جشنِ نوروز بارِ دیگر باشکوهِ فراوان از سر گرفته شد. رواجِ آیین هایی چون کوسه برنشین و میر نوروزی نشان از همه گیریِ این جشن در دورۀ عباسی و امیرانِ محلیِ ایران، به ویژه سامانیان و آل بویه، دارد. رسم و آیین های نوروزی البته منکرانی نیز داشته است؛ چنان که غزالی آن را کوشش گبران برای تبلیغ دین خود می داند. با یکی شدنِ گاه شماری ها در ۴۶۷ق، به دستِ هشت تن از منجمان بزرگ دورۀ سلجوقی، نوروز از آن پس در اولِ بهار تثبیت شد. نیز ← آتش افروز؛ تحویلِ سال؛ سبزه رویاندن؛ سیزده_بدر؛ عمو_نوروز؛ غولْ بیابانی؛ نوروزی خوانی؛ هفت سین، سفره. علاوه برایران، در مناطقی از بالکان، منطقۀ دریای سیاه، قفقاز، آسیای مرکزی و خاورمیانه و نقاط دیگری از جهان با جمعیتی بیش از ۳۰۰ میلیون نفر نوروز جشن گرفته می شود. براین اساس، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۲۳فوریه ۲۰۱۰ مصادف با ۴اسفند ۱۳۸۸ش نوروز را به عنوان یک مناسبت جهانی و با نام «روز بین المللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان» به رسمیت شناخت. براساس مصوبه سازمان ملل، از این پس همه کشورهای عضو سازمان باید در تقویم های رسمی خود ۲۱ مارس را به عنوان نوروز ثبت و در توسعۀ فرهنگ و سنت های آن بکوشند.