چاپ

چاپ (printing)
تکثیر نسخه های متعدد از نوشته یا تصویر روی کاغذ، مانند تولید کتاب یا روزنامه، یا روی انواع مواد، مانند ظرف های پلاستیکی. در آغاز برای چاپ، از کلیشه های چوبی استفاده می کردند. پس از آن، استفاده از حروف چوبی کنده کاری شده یا حروف فلزی ریخته شده در قالب و ماشین های دستی رایج شد. امروزه، چاپ با ماشین هایی صورت می گیرد که کنترل الکترونیکی دارند. فرآیندهای رایج چاپ عبارت اند از حروف چینی نوری الکترونیکی۱، چاپ افست (مسطح)۲، و چاپ گراوور۳.
منشأ. از قرن ۶م، هنر چاپ با کلیشۀ چوبی را در چین می شناختند. در قرن ۱۱م، استفاده از حروف متحرک رایج شد. در اروپا، تا قرن ۱۴م، کسی با فرآیند چاپ آشنا نبود. در قرن ۱۵م، یوهانس گوتنبرگ۴ آلمانی آن را دوباره اختراع کرد و هنر چاپ از آلمان به ایتالیا، فرانسه، و انگلستان گسترش یافت.
نیروی بخار. تا قرن ۱۹ پیشرفت دیگری در فرآیند چاپ روی نداد. در این قرن، نیروی بخار جای ماشین های چاپ دستی را گرفت و تولید بی وقفه را امکان پذیر کرد. حروف چینی دستی که در آن هر حرف کوچک فلزی را با دست از داخل گارسه برمی داشتند و به صورت سطری می چیدند، جای خود را به ماشین هایی داد که با صفحه کلید کار می کردند. لاینوتایپ فرآیندی بود که در آن از فلز مذاب استفاده می شد. در این فرآیند هر سطر از متن به صورت یکپارچه ریخته می شد و برای چاپ روزنامه، مجله، و کتاب به کار می رفت. این فرآیند را اوتمار مرگنتالر۵ در ۱۸۸۶ اختراع کرد و تا دهۀ ۱۹۸۰ رایج بود. مونوتایپ در چاپ کتاب به کار می رفت و رشته ای حرف و نشانۀ مجزا و قابل تصحیح با دست تولید می کرد. در ۱۸۸۹ تالبرت لانستون۶ (۱۸۴۴ـ۱۹۱۳) آن را در امریکا اختراع کرد. این پیشرفت ها با همۀ اهمیتی که داشتند تحولی بنیادی ایجاد نکردند و صرفاً روش هایی بودند که عملیات پایۀ حروف چینی را سریع تر صورت می دادند و فرآیند واقعی چاپ با فشردن حروف آغشته به مرکب روی کاغذ و با استفاده از ماشین چاپ سربی صورت می گرفت.
تحولات قرن ۲۰. در دهۀ ۱۹۶۰، ماشین چاپ افست و روش گراورسازی مطرح شدند. در فرآیند چاپ افست، عمل چاپ با استفاده از سطح تخت مرکب خورده صورت می گیرد. گراورسازی برای چاپ نشریاتی به کار می رود که تیراژ بالایی دارند و در آن از صفحه هایی دارای فرورفتگی استفاده می کنند. در دهۀ ۱۹۶۰، با پیدایش ماشین های حروف چینی نوری الکترونیکی، عملیات حروف چینی و تصحیح به ترتیب ماشین نویسی امکان پذیر شد و دیگر به کارگاه حروف چینی با فلز مذاب، با دود و بخار خطرناک، خرده های سرب، و سروصدا، نیاز نبود و فقط تهیۀ زینک و ادارۀ ماشین های چاپ به روش سنتی صورت می گرفت. در دهۀ ۱۹۷۰، چاپ بدون زینک آغاز شد. در این روش، از فرآیندهای گوناگونی مانند باریکۀ لیزر رایانه ای یا فواره های پیوستۀ مرکب استفاده می شود. در روش اخیر، مرکب به شیوۀ آکوستیکی تجزیه و به قطره های ریز و هم اندازه ای تبدیل می شود که تحت کنترل رایانه بار الکترواستاتیکی پیدا می کنند. با استفاده از اسکنرهای نوری، می توان تصاویر را به رایانه نیز منتقل کرد.
چاپ در ایران. چاپ از واژۀ چینی چاو به معنی پول کاغذی گرفته شده که در عهد سلطنت گیخاتوخان رایج شد (۶۹۳ق) و می توان آن را اولین طریقۀ چاپ در ایران شمرد، اما نخستین چاپ خانۀ عربی و فارسی ظاهراً در حدود ۱۰۲۰ تا ۱۰۳۰ق به وسیلۀ کشیشان کرملی در اصفهان دایر شد. این چاپخانه را بَصمه خانه می نامیدند. ارمنیانی که شاه عباس اول به اصفهان کوچانید در ۱۰۵۰ق چاپ خانه ای در جلفای اصفهان تأسیس کردند. عباس میرزای ولیعهد، مشوق ایجاد مطبعۀ چاپ سربی شد و آقا زین العابدین تبریزی چاپ خانه ای را نخست در تبریز و بعد از چندی به فرمان فتحعلی شاه در تهران تأسیس کرد و رساله های «فتحنامه» و «آبله کوبی» را به زبان فارسی، اما با حروف عربی به چاپ رسانید (۱۲۳۳ق). چاپ سنگی در حدود ۱۲۴۰ق به ایران راه یافت. با ازدیاد مدارس و مطبوعات، چاپ و چاپ خانه در ایران تدریجاً رواج و رونق گرفت و چاپ خانه های متعدد و مدرن نیز به وجود آمدند.