لغت نامه دهخدا
لوقا. ( اِخ ) یکی از حواریین عیسی. ( المدهش ابی الفرج ابن جوزی ). مصنف یکی از اناجیل اربعه. صاحب انجیل لوقا. در قاموس مقدس آمده: مصنف یکی از اناجیل و بعید نیست که این همان لوقا باشد که پولس او را طبیب محبوب مینامد و از اهل ختنه اش امتیاز میدهد. ( کولسیان 4:11 و 14 ). مصنف انجیلی که به اسم او مسمی است و مصنف کتاب اعمال حواریون نیز اوست و در اغلب سفرهائی که در کتاب اعمال مذکور است با پولس همدست و همقدم میبود لهذا لفظ رفتیم در اعمال رسولان 16:11، اول کلمه ای است که دلالت میکند بدینکه او در سفر ترواس و سفر اول مکادونیه با پولس مصاحب بوده. پس از اینکه به فیلیپی رسیدند مفارقت موقتی در میان ایشان اتفاق افتاد. ولی باز در هنگامی که پولس به عزم اورشلیم به کشتی می نشست، هر دو مجدداً در فیلیپی با هم مصاحبت داشتند و از آن وقت به بعد در کارها و سفرهای دریا و مصائب دیگر تا انتهای محبوسی اول پولس در رومیه بااو مصاحبت میکرد. ( اعمال رسولان 17: و 20:5 و 6 و 13:16 و 21:1-28 فلیمون 24: دوم تیموتاوس:11 ). تاریخ شخصی او پیش از مصاحبت با پولس و بعد از آن نامعلوم است یا مبنی بر روایات مجهوله و غیرمعینه است. در تحریرات خود حتی الامکان از خود ذکری نکرده و شکی نیست که او به واسطه دانشمندی و حکم و امانت و پیشه طبابتش برای کلیسای سلف نهایت مفید و نافع بود. علاوه بر این ترکه ثمین و گرانبهائی که قصد از نوشته های او باشد برای جهان باقی گذارده است. ( قاموس کتاب مقدس ).
انجیل لوقا: گویند که این شخص انجیل خود را به هدایت پولس که مصاحب اغلب از سفرهای او بود نگاشت انظار وسیعه و عمومیت روح و موضوع او همچو حواری جلیل القدری است که به قبایل فرستاده شده. مسیح در انجیل او همچو دوست بسیار مهربان عاصیان و مخلص جهان مذکور است و چنانکه معلوم است برای تیوفلس که یکی از اشراف یونان و یا از اعیان رم بوده است نگاشته. تاریخ آن به زعم عمومی تخمیناً 63 م.است. ( قاموس کتاب مقدس ).
لوقا. ( اِخ ) نام پدر قسطا باشد و ایشان دو حکیم بوده اند در یونان. ( برهان ).اینکه صاحب برهان گوید که برخی گویند قسطا کتابی است که لوقا تصنیف کرده است در احکام دین آتش پرستی و آن را قسطای لوقا خوانند، بر اساسی نیست:
هر کسی چیزی همی گوید به تیره رای خویش
تا گمان آید که او قسطای ِبِن لوقاستی.ناصرخسرو.به قسطاسی بسنجم راز موبد
