کلمهی «اطناب» در فارسی و عربی به معنای پرگویی، شرح و بسط سخن، طولانی کردن و گسترش بیان است. این واژه جمع «طنب» است و به کاری اشاره دارد که فرد در بیان مطلب، آن را بیش از حد توضیح میدهد یا سخن را به گونهای گسترده و مفصل مطرح میکند. در ادبیات و متون کلاسیک، «اطناب» گاهی برای نشان دادن سخن دقیق و با جزئیات، ولی گاهی نیز به صورت منفی برای پرگویی و طولانیکردن بیمورد به کار میرود. نویسندگان و شاعران گاهی این روش را برای روشنکردن مطلب، توصیف دقیق یا تاکید بر نکتهای به کار میبرند، اما در برخی موارد، اطناب میتواند موجب خستگی مخاطب شود و از وضوح سخن بکاهد. در متون دینی و ادبی، اطناب گاهی به معنای گسترش و تعمق در بیان معانی و مفاهیم آمده است تا پیام بهتر منتقل شود. هممعنیهای آن عبارتاند از بسط سخن، شرح مفصل، طولانی کردن، تفصیل و پرگویی.
اطناب
لغت نامه دهخدا
اطناب. [ اِ ] ( ع مص ) سخت وزیدن باد در غبار. ( منتهی الارب ) ( ناظم الاطباء ) ( آنندراج ). اطناب باد؛ بشدت وزیدن آن در غبار. ( از متن اللغة ) ( از اقرب الموارد ). || پی یکدیگر رفتن شتران. ( آنندراج ) ( منتهی الارب ) ( از اقرب الموارد )( ناظم الاطباء ). رسیدن برخی از شتران به برخی در سیر. ( از متن اللغة ). || دور و دراز رفتن نهر.( منتهی الارب ) ( ناظم الاطباء ). اطناب نهر؛ دور شدن جریان آن. ( از متن اللغة ) ( از اقرب الموارد ). || اطناب در دویدن؛ رفتن به اجتهاد و مبالغه. ( از متن اللغة ) ( از اقرب الموارد ). || بلاغت آوردن شاعر در وصف و مبالغه کردن مدح باشد یا ذم. ( منتهی الارب ) ( ناظم الاطباء ). اطناب در وصف؛ مبالغه کردن و اجتهاد در آن و اطناب در سخن؛ مبالغه کردن و راه دوررفتن در آن. ( از متن اللغة ). اطناب شاعر و جز وی در سخن؛ بلاغت آوردن در وصف خواه مدح باشد و خواه ذم و مبالغه کردن در کلام. ( از اقرب الموارد ) ( آنندراج ). || دراز کشیدن عبارت و لفظ را. خلاف ایجاز. ( منتهی الارب ) ( ناظم الاطباء ). دراز گفتن سخن و بسیار گفتن. و با لفظ آوردن و دادن و رفتن مستعمل. ( آنندراج ). دراز کردن و طول دادن در کلام. ( فرهنگ نظام ). طول کلام و مبالغه در آن و اغراق. ( ناظم الاطباء ). و در بهار عجم نوشته که اطناب به لفظ دادن و آوردن و رفتن مستعمل. ( غیاث ). مبالغت کردن در سخن. ( تاج المصادر بیهقی ) ( مؤید الفضلاء ). بسیار گفتن. ( زوزنی ). دراز کردن سخن را. ( یادداشت مؤلف ). و در تداول علم معانی، گزاردن مقصود به بیشتر از عبارت متعارف است. ( از تعریفات جرجانی ). خبر دادن به مطلوب یعنی معشوق به سخنی دراز است زیرا مقصود متکلم فزونی سخن در نزد مطلوب است از اینرو که مایه فزونی نظر وی گردد. و نیز گفته اند اطناب لفظ زاید بر اصل مقصود است. ( از تعریفات جرجانی ). صاحب کشاف اصطلاحات الفنون از جرجانی آرد: اهل بلاغت گویند: اطناب و ایجاز مهمترین انواع بلاغت است چنانکه از برخی آورده اند که گفته است: بلاغت عبارت است از اطناب و ایجاز و صاحب کشاف آرد: همچنانکه بلیغ باید در مورد اجمال به ایجاز سخن پردازد، سزاست که وی در جای تفصیل نیز سخن را بسط دهد چنانکه هنگام سخن گفتن با محبوب سخن را بدرازا می کشانند زیرا فزونی سخن گفتن مایه درازی مصاحبت و فزونی توجه محبوب می گردد همچون پاسخ موسی درباره پرسش حق تعالی: «ما تلک بیمینک یا موسی ؟» که گفت: «هی عصای اتوکاء علیها و اهش بها علی غنمی و لی فیها مآرب اخری » - انتهی. و درباره اینکه آیا مساوات واسطه میان ایجاز و اطناب است و اگر هست آیا داخل در ایجاز می باشد یا نه ؟ اختلاف نظر است. سکاکی و گروهی مساوات را واسطه می دانند ولی آن را نه ناپسند دانندو نه مذموم، زیرا مساوات را به سخنان متعارف مردم عامه تفسیر کرده اند که گفتار آنان جنبه بلاغت ندارد وایجاز را عبارت از ادای مقصود به کمتر از گفتار متعارف دانسته و اطناب را به ادای سخن به بیشتر از حد متعارف تعریف کرده اند. و ابن اثیر و گروهی مساوات را واسطه نمی دانند و گویند: ایجاز تعبیر کردن از مقصود به لفظی غیرزاید، و اطناب به لفظی زایدتر است. و قزوینی گوید نزدیکتر بصواب آن است که گفته شود: شیوه تعبیر پسندیده آن است که مقصود را یا بلفظی مساوی با اصل مراد ادا کنند و یا با کمتر از آن، اما وافی به مقصود، و یا زاید بر آن برای فایده ای. نخست را مساوات و دوم را ایجاز و سوم را اطناب گوییم... و نیز سکاکی برای ایجاز دو معنی قائل شده است: یکی آن که سخن کمتر از تعبیر متعارف باشد و دیگر آن که کمتر از حدی باشد که مقتضی ظاهر مقام است و میان ایجاز و اختصارتفاوتی نیست... و برخی بر آنند که اطناب همان اسهاب است ولی حقیقت آن است که اسهاب اخص از اطناب است زیرا اسهاب چنانکه تنوخی و دیگران گفته اند عبارت از تطویل سخن است خواه برای فایده ای باشد و خواه نباشد.
فرهنگ معین
( اِ ) [ ع. ] ۱ - (مص ل. ) بسیار گفتن. ۲ - (اِمص. ) پرگویی. ۳ - تطویل کلام و مبالغه در آن به حدی که از اقتضای تفهیم مقصود تجاوز کند. مق ایجاز.
فرهنگ عمید
۱. دراز کردن سخن، پرگویی، طول کلام.
۲. [مقابلِ ایجاز] (ادبی ) به کار بردن لفظ بسیار برای معنی اندک.
فرهنگ فارسی
دانشنامه آزاد فارسی
در علم معانی به کار بردن کلمات بسیار برای معنی اندک به منظور روشنگری، تأکید اعتراض و غیره. اطناب متضاد ایجاز است. اطنابی را که رعایت غرضی در آن نشده باشد اطناب مُمِلّ (ملال آور) می خوانند و آن را در مقابل ایجاز مُخِلّ می آورند.
دانشنامه اسلامی
دو قسم اصلی علم بلاغت، « ایجاز » و «اطناب» است؛ به طوری که برخی گفته اند بلاغت چیزی جز ایجاز و اطناب نیست. اطناب در کلام، مقابل ایجاز در کلام است. ایجاز یعنی ادای مقصود به کمتر از عبارت متعارف ومعمول، واطناب به معنای ادای مقصود به بیشتر ازعبارت متعارف و معمول به اقتضای مقام است.
دیدگاه ها
برخی گفته اند ایجاز، تعبیر از مقصود به لفظ غیرزائد بر میزان متعارف است؛ درحالی که در اطناب از الفاظ زائد بر مقدار متعارف استفاده می شود. لازمه بیان اخیر، نبودن واسطه میان ایجاز و اطناب است؛ درحالی که در تعریف نخست، میان ایجاز و اطناب واسطه ای به نام «مساوات» تصور می شود؛ یعنی ادای مقصود به الفاظ متعارف؛ نه بیشتر و نه کمتر.برخی معتقدند اطناب و اسهاب یک معنا دارند. در مقابل، عده ای اطناب را اخص از اسهاب دانسته اند؛ به این معنا که اسهاب را تطویل در کلام دانسته اند، اعم از این که این تطویل فایده ای داشته باشد یا نه؛ ولی تطویل دراطناب، همراه فایده است.
اقسام
اطناب بر دو قسم است: ۱. اطناب به بسط؛ ۲. اطناب به زیادت.توضیح هر یک در مدخل مربوط آمده است.
ویکی واژه
پرگویی.
تطویل کلام و مبالغه در آن به حدی که از اقتضای تفهیم مقصود تجاوز کند. مق ایجاز.
جِ طنب؛ ریسمانها، بندها.
جمله سازی با اطناب
درازگویی یا اطناب اصطلاحی است در ادبیات که به بیشتر بودن الفاظ از معانی دلالت میکند و در نقطه مقابل ایجاز قرار دارد. درازگویی اگر ملالآور نباشد، دارای ارزش ادبی و هنری است.
نثر این کتاب از لغات، جملات و عبارات عربی خالی نیست و همین امر تا حدی از روانی و سلامت آن کاسته است. کثرت لغات عربی، استفاده از ایات و احادیث،اوردن ضرب المثل و اشعار عربی، در امیختگی نظم و نثر، اطناب و وفور صناعات بدیعی و موسیقایی بودن کلام در این اثر مشاهده میشود.
راستی لطف سخن موجز و پر معنی راست بیشتر زین نتوان کرد در این باب اطناب
خیمه جاه تو را حد زمان باد اطناب وان طنابش همه پیوسته به اوتاد دوام
