دانشنامه اسلامی
حضور علماء در هر دوره ای ضروری است چرا که حکومت ها و مردم در بسیاری از امور زندگی فردی و اجتماعی خود، نیازمند این گروه هستند، از صدر اسلام احساس شد که عدّه ای باید در امور دینی تفقّه کنند و در بین مردم بلاد اسلامی به ارشاد و رهنمود آنها بپردازند. لذا آیه ای نازل شد که: «و ما کان المؤمنون لینفروا کافّة فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة، لیتفقهوا فی الدّین و لینذروا قومهم اذا رَجَعوُا الیهم لعلَّهم یحذرون؛
توبه/سوره۹، آیه۱۲۲.
محققین، عملکرد و مشی سیاسی علماء شیعه را به ۲ دوره قبل از صفویه و بعد از صفویه تقسیم کرده اند، زیرا پس از صفویه، فصل نوینی در زندگی سیاسی علماء شیعه آغاز می شود که مهمترین دوره حیات سیاسی و عملی علماء شیعه را در بر می گیرد.موضوع علمای شیعه را از قرن چهارم تا دهم هجری به آسانی قابل شناخت نیست. چرا که در این عصر، حکومت ها جمله علمای راستین شیعه همواره یک جبهه مخالف در بیشتر ادوار تاریخی علیه بافت ستمگرانه و اشرافی حکومت ها داشتند در حالی که علمای سنّی چون، امراء و فرمانروایان را اولی الامر می دانستند هر نوع مخالفتی با آنان را گناه و معصیت برمی شمردند اما از این ور کمتر شاهد درگیری علماء سنی با سلاطین بوده ایم.اما در دوره قبل از صفویه: دوره مظلومیّت و محکومیت علماء شیعه بود و شیعیان به صورت اقلیّتهای پراکنده تحت ایذاء و فشار بوده اند لذا علماء شیعه در این عصر بیشترین مخالفتها را با حکومت ها داشته اند و با توجه به حاکمیّت امامت در تفکر شیعه، طبیعی بود که در غیبت امام معصوم، نگاه فقهاء و علمای شیعه نسبت به حکّام غیر معصوم طوری دیگر بوده است.
نظر علماء شیعه راجع به حکومت ها
نظر علمای شیعه نسبت به حکومت ها و سلاطین تا دوره صفویه به اجمال بدین گونه بوده است:عدّه ای از علماء شیعه ضرورت وجود حکومت در عصر غیبت را می پذیرند اما در مورد حاکم می گویند: در هر زمانی باید امام معصوم باشد امثال سیدمرتضی و غیر او چنین نظریه ای را داده اند.
علم الهدی، سیدمرتضی، رسائل، ج۲، نشر سیدالشهداء، چاپ اول ۱۴۰۵ قم، ص۵۱.
...
