دانشنامه اسلامی
اسباب حکم عقل عملی، اسبابی است که موجب حکم کردن عقل عملی به بایسته بودن (حسن) و یا نبایسته بودن (قبح) فعلی می گردد.
اقسام اسباب حکم عقل عملی
این اسباب به حکم استقرا و تتبع - و نه حصر عقلی - به پنج قسم تقسیم می شود:۱. ادراک مصداق کمال یا نقص بودن چیزی توسط عقل نظری ، موجب حکم عقل عملی به حسن یا قبح آن می گردد؛۲. ادراک ملائمت - لذت بخش بودن - یا ناملائمت - مولم یا درد آور بودن - چیزی برای نفس انسان توسط عقل نظری، موجب حکم عقل عملی است به این که انجام آنچه ملایم نفس است، پسندیده و انجام آنچه منافی و ناملایم نفس است، ناپسند می باشد؛۳. از اسباب حکم عقل عملی به حسن و قبح، وجود یک سلسله خلقیات انسانی است که در سرشت انسان ها وجود دارد و موجب مدح ستایش اخلاق و صفات فاضله و ذم نکوهش رذایل اخلاقی می گردد؛ برای مثال، شجاعت و کرم باعث مدح، و بخل وجبن، باعث ذم فاعل آن در نزد همگان است؛۴. انفعالات نفسانی، مانند رقت ، شفقت ، حمیت و غیرت که در وجود هر انسانی یافت می شود از اسباب حکم به حسن و قبح است؛۵. عرف و عادت مرسوم در جامعه نیز از این اسباب است؛ برای مثال، برخاستن به احترام شخص تازه وارد و یا پذیرایی از مهمان ، موجب حکم عقل به تحسین این کار می گردد.
