لغت نامه دهخدا
شمع. [ ش َم ْ / ش َ م َ ] ( ع اِ ) موم شمع ( و آن مولد است ). ( منتهی الارب ). موم عسل که از آن برای روشنایی استفاده کنند. ( از اقرب الموارد ). موم. ( ناظم الاطباء ) ( آنندراج ) ( از غیاث ) ( دهار ) ( مهذب الاسماء ) ( منتهی الارب ). ابومونس. ( از منتهی الارب ) ( دهار ). بومونس. ( یادداشت مؤلف ). شما. عسو. ( از منتهی الارب ). به فارسی موم نامند، زرد و سرخ او را به تکرار گداختن و در آب سرد ریختن و آویختن در ماهتاب سفید میکنند و استعمال طبی دارد. ( از تحفه حکیم مؤمن ). او را به رومی فاروس، فیرین و فیرونا هم گویند و به هندی بکن و به فارسی موم گویند و بهترین نوع موم آن است که رنگ او به سرخی مایل باشد و نیک چرب بود و بوی عسل از او به مشام آید. ( از صیدنه ابوریحان بیرونی ). || آنچه برای روشنی سوزند.( منتهی الارب ). آنچه برای روشنایی سوزند و گفته اند شمع ( به تحریک ) کلام عرب است و شمع ( به سکون ) از لغات مولده می باشد. ( آنندراج ) ( از غیاث ) ( ناظم الاطباء ).
|| شماله. آن چیز که از موم و یا پیه ساخته برای روشنایی می سوزانند. ( ناظم الاطباء ). در فارسی به سکون میم مستعمل است بمعنی چیزی که از موم یا از پیه ساخته روشن می کنند و این مجاز است از قبیل تسمیةالشی باسم مادته و آن را به فارسی شماله گویند. ( غیاث ) ( آنندراج ) ( بهار عجم ). آتشین جولان، مهر فروغ، شب افروز، گدازیافته، جان سوز، نیم سوز، ماتم زده از صفات؛ و انگشت، دست، قلم، کلک، علم، الف، مصرع، خوشه، شاخسار، عروس، از تشبیهات اوست. ( آنندراج ). وسیله روشنایی از پیه گداخته به قطر انگشتی و بیشتر و کم و بیش به درازی دو انگشت و فتیله ای در میان. چیزی از پیه گداخته به قطر انگشتی کرده که روشنایی را سوزند. قسم عادی آن را شمع پیهی و قسم اعلای آنرا شمع کافوری نامند و امروزه برای سوزاندن در مساجد و تکایا از مواد کم بها سازندش. با افروختن و روشن کردن، کشتن، مردن، خاموش کردن، خاموش شدن و زدن مستعمل است. ( یادداشت مؤلف ):
گر چراغی ز پیش ما برداشت
باز شمعی بجای او بنهاد.
