لغت نامه دهخدا
آفق. [ ف َ ] ( ع ص ) نامختون.
افق. [ اُ ف ُ ] ( ع اِ ) کران. ( نصاب الصبیان ).کناره آسمان. ( مهذب الاسماء نسخه خطی ) ( از منتخب از غیاث اللغات ). کنار و گردبرگرد جهان. آنچه پیدا باشداز نواحی آسمان و اطراف زمین. کنار جهان. ( یادداشت مؤلف ). کرانه آسمان و هر کرانه باشد. ( آنندراج ). کرانه یا آنچه ظاهر باشد از کرانه های آسمان و کرانه های مهب باد شمال و جنوب و دبور و صبا. ( ناظم الاطباء ) ( منتهی الارب ). اُفْق. ( منتهی الارب ). کران. کرانه. ناحیه. کرانه آسمان و در اصطلاح جغرافیایی ، محیط دایره ناتمام که در امتداد آن چشم شخصی کره زمین را می بیند. حد فاصل میان بخش مرئی و بخش نامرئی آسمان. ( فرهنگ فارسی معین ). در اصطلاح علم هیئت و نجوم بطور اشتراک بر معانی متعددی اطلاق می شود. اهل هیئت آنرا بر سه دائره ثابته اطلاق کنند. و منجمان آنرا بر دائره ثابته دیگری نیز اطلاق نمایند. صاحب کشاف اصطلاحات الفنون از زیج ایلخانی آورده است که : معرفت آفاق حادثه کواکب ضروریست در دو مطلوب : یکی مطارح شعاعات کواکب و دیگر در تسییرات کواکب ، پس گوئیم هر کوکب که در صورت طالع نصف شرقی افق بمرکز جرم آن کواکب بگذرد افق ولادت افق آن کوکب باشد بحسب موضع او و هر کوکب که نصف غربی افق بمرکز جرم او بگذرد نظیر افق ولادت یعنی افق که در جانب جنوب عرض آن افق مساوی عرض افق ولادت باشد افق ولادت افق آن کوکب باشد بحسب موضوع او و هرکوکب که دائره نصف النهار بمرکز جرم او بگذرد چه فوق الارض و چه تحت الارض دائره نصف النهار افق آن کوکب باشد بحسب موضع او و چون دائره نصف النهار یکی از آفاق خط استوا باشد افق آن کوکب را هیچ عرض نبود و هر کوکب که میان دو وتد افتد دائره ای تصور باید کرد که بمرکز جرم آن کوکب و بدو نقطه شمال و جنوب یعنی دو نقطه ای که موضع تقاطع نصف النهار و افق باشد در هر دو جهت و آن دائره افق آن کوکب باشد بحسب موضع او، پس اگر کوکب در نصف صاعد باشد یعنی مابین عاشر و طالع یا مابین رابع و طالع عرض افق او کمتر باشد از عرض افق ولادت در جانب شمال و اگر در نصف هابط باشد یعنی در یکی از دو ربع دیگر، عرض افق او کمتر از عرض افق ولادت باشد لیکن در جانب جنوب. ( از کشاف اصطلاحات الفنون ).ابوریحان گوید: آن آسمان که بدیدار چون قبه است همیشه نزدیک نیمه او پدید باشد دیدار را و کرانه این قبه بزمین همی رسد و همچون دائره ای باشد گرد برگرد مردم. آنچه زیر او بود او را پیدا باشد و این دایره را افق خوانند و افق دو گونه است : یکی حسی و دیگری حقیقی. ( التفهیم ص 61 ). و رجوع به آفاق در همین لغت نامه و کشاف اصطلاحات الفنون ذیل دائره و افق و بحر الجواهر شود : و هو بالافق الاعلی. ( قرآن 7/53 ).
