معنی حکم تیمم چیست

حکم تیمم در قرآن کریم به عنوان جایگزینی برای وضو و غسل در شرایط خاص تشریع شده است. واژۀ تیمّم از ریشۀ «ی‑م‑م» در زبان عربی به معنای قصد کردن و روی آوردن به کاری است. در شریعت اسلامی، تیمم برای شخص جنب به‌منظور اقامۀ نماز، در مواقعی که دسترسی به آب ممکن نباشد، واجب است. این حکم در آیات ۴۳ سورۀ نساء و ۶ سورۀ مائده به صراحت بیان شده است. در این آیات، خطاب به مؤمنان تأکید می‌شود که در حالت جنابت نباید به نماز نزدیک شوند، مگر آن که مسافری در راه باشند و امکان غسل داشته باشند. اما در صورت بیماری، سفر، یا عدم دسترسی به آب پس از قضای حاجت یا آمیزش جنسی، تیمم با خاک پاک جایگزین غسل یا وضو می‌شود.

بر اساس آیات قرآن، روش تیمم به این ترتیب است که فرد باید از خاک پاک و پاکیزه‌ای استفاده کند و با آن، صورت و دست‌های خود را تا مچ مسح نماید. این عمل به عنوان یک راه‌حل شرعی برای حفظ طهارت در شرایط دشوار در نظر گرفته شده است و نشان‌دهندۀ توجه دین اسلام به آسان‌گیری و رفع حرج از مؤمنان است. خداوند در آیۀ ششم سورۀ مائده با بیان این حکم، بر خواست خود برای پاکیزگی و تمامیت نعمت بر بندگان تأکید می‌کند و هدف را ایجاد سهولت و زمینۀ شکرگزاری می‌داند.

تیمم به عنوان یک حکم تخفیفی، نمایانگر جنبۀ رحمت و مهربانی خداوند در تشریعات اسلامی است. این حکم نه تنها برای افراد بیمار یا مسافر، بلکه برای همۀ کسانی که به هر دلیل موجهی قادر به استفاده از آب نیستند، قابل اجراست. بدین ترتیب، تیمم به عنوان یک عبادت شرعی، هم‌زمان با حفظ اصل طهارت، انعطاف‌پذیری دین در مواجهه با شرایط گوناگون زندگی را به نمایش می‌گذارد و زمینۀ ادای فریضۀ نماز را در همۀ حالات ممکن می‌سازد.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] حکم تیمم (قرآن). واژه تیمّم، از ریشه یمم، در لغت به معنای «قصد کردن» و «روی آوردن به یک کار یا یک چیز» است.
تیمم بر جنب جهت اقامه نماز، در صورت نبود آب واجب است.«یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری... ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا وان کنتم مرضی او علی سفر او جاء احد منکم من الغائط او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم...؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! در حال مستی به نماز نزدیک نشوید، تا بدانید چه می گویید! و همچنین هنگامی که جنب هستید -مگر اینکه مسافر باشید- تا غسل کنید. و اگر بیمارید، یا مسافر، و یا «قضای حاجت» کرده اید، و یا با زنان آمیزش جنسی داشته اید، و در این حال، آب برای وضو یا غسل نیافتید، با خاک پاکی تیمّم کنید! به این طریق که صورتها و دستهایتان را با آن مسح نمایید. خداوند، بخشنده و آمرزنده است».«یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین وان کنتم جنبـا فاطهروا وان کنتم مرضی او علی سفر اوجاء احد منکم من الغائط او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم منه...؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که به نماز می ایستید، صورت و دستها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل (برآمدگی پشت پا) مسح کنید! و اگر جنب باشید، خود را بشویید و غسل کنید! و اگر بیمار یا مسافر باشید، یا یکی از شما از محل پستی آمده (قضای حاجت کرده )، یا با زنان تماس گرفته و آمیزش جنسی کرده اید، و آب برای غسل یا وضو نیابید، با خاک پاکی تیمم کنید! و از آن، بر صورت (پیشانی ) و دستها بکشید! خداوند نمی خواهد مشکلی برای شما ایجاد کند؛ بلکه می خواهد شما را پاک سازد و نعمتش را بر شما تمام نماید؛ شاید شکر او را بجا آورید!».
تیمم بر بیمار
تیمم بر بیمار جهت نماز گزاردن، در صورت ضرر داشتن آب برای او واجب است.«یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا وان کنتم مرضی... فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم...؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! در حال مستی به نماز نزدیک نشوید، تا بدانید چه می گویید! و همچنین هنگامی که جنب هستید -مگر اینکه مسافر باشید- تا غسل کنید. و اگر بیمارید، یا مسافر، و یا «قضای حاجت» کرده اید، و یا با زنان آمیزش جنسی داشته اید، و در این حال، آب برای وضو یا غسل نیافتید، با خاک پاکی تیمّم کنید! به این طریق که صورتها و دستهایتان را با آن مسح نمایید. خداوند، بخشنده و آمرزنده است».«یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین... وان کنتم مرضی... فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم منه...؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که به نماز می ایستید، صورت و دستها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل (برآمدگی پشت پا) مسح کنید! و اگر جنب باشید، خود را بشویید و غسل کنید! و اگر بیمار یا مسافر باشید، یا یکی از شما از محل پستی آمده (قضای حاجت کرده )، یا با زنان تماس گرفته و آمیزش جنسی کرده اید، و آب برای غسل یا وضو نیابید، با خاک پاکی تیمم کنید! و از آن، بر صورت (پیشانی ) و دستها بکشید! خداوند نمی خواهد مشکلی برای شما ایجاد کند؛ بلکه می خواهد شما را پاک سازد و نعمتش را بر شما تمام نماید؛ شاید شکر او را بجا آورید!».
تیمم بر مسافر
تیمم بر مسافر برای نماز، در صورت نیافتن آب واجب می باشد.«یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا وان کنتم مرضی او علی سفر... فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم...؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! در حال مستی به نماز نزدیک نشوید، تا بدانید چه می گویید! و همچنین هنگامی که جنب هستید -مگر اینکه مسافر باشید- تا غسل کنید. و اگر بیمارید، یا مسافر، و یا «قضای حاجت» کرده اید، و یا با زنان آمیزش جنسی داشته اید، و در این حال، آب برای وضو یا غسل نیافتید، با خاک پاکی تیمّم کنید! به این طریق که صورتها و دستهایتان را با آن مسح نمایید. خداوند، بخشنده و آمرزنده است». در روایات و اخبار تفسیر دیگری برای آیه نیز آمده است و آن اینکه منظور از (صـلوة) در آیه محل نماز گذاردن و مسجد است یعنی در حال جنابت وارد مساجد نشوید. «یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین وان کنتم جنبـا فاطهروا وان کنتم مرضی او علی سفر... فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم منه...؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که به نماز می ایستید، صورت و دستها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل (برآمدگی پشت پا) مسح کنید! و اگر جنب باشید، خود را بشویید و غسل کنید! و اگر بیمار یا مسافر باشید، یا یکی از شما از محل پستی آمده (قضای حاجت کرده )، یا با زنان تماس گرفته و آمیزش جنسی کرده اید، و آب برای غسل یا وضو نیابید، با خاک پاکی تیمم کنید! و از آن، بر صورت (پیشانی ) و دستها بکشید! خداوند نمی خواهد مشکلی برای شما ایجاد کند؛ بلکه می خواهد شما را پاک سازد و نعمتش را بر شما تمام نماید؛ شاید شکر او را بجا آورید!».
تیمم بر محدث
...