حسن تعقل. [ ح ُ ن ِ ت َ ع َق ْ ق ُ ] ( ترکیب اضافی، اِ مرکب ) خلق وسط است میان صرف فکر به ادراک چیزی که در تعقل مطلوب زائد بود و میان قصور فکر از تعقل تمامی مطلوب. ( نفایس الفنون ).نوع پنجم از انواع هفت گانه تحت جنس حکمت و او عبارتست از آنکه در بحث و استکشاف از هر حقیقتی حد و مقداری که باید نگاه دارد تا نه اهمال داخلی کرده باشند و نه اعتبار خارجی. ( نفایس الفنون بخش حکمت عملی ).
خلق وسط است میان صرف فکر بادراک چیزی که در تعقل مطلوب زائد بود و میان قصور فکر از تعقل تمامی مطلوب
💡 فراياد: ذرات كاينات، شبانه روز، با فصيح ترين زبان، ترا پند مى دهند. و پنهان وآشكار، با رساترين بيان، نصيحت مى كنند. ليكن، كند فهمان، پندهاى آنان را دركنمى كنند و در آن پندها كسى تعقل نمى ورزد. جز آن كه گوش فرا دهد و به حقايق،توجه كامل كند.
💡 ناگفته نماند كه رشد اكتسابى عقل براساس طبيعى آن استوار است. مغز كودك كه مركزمادى تعقل است، بايد قبلا آن قدر رشد كرده باشد كه بتواند ساده ترين مطالبآموزشى را درك كند و در راه رشد اكتسابى به حركت در آيد. كودكى كه عقلش به قدركافى رشد طبيعى نكرده است، هرگز نمى شود او را به طرف رشد اكتسابى سوق داد.
💡 هشتم. تفكر، جست و جوى اصول و استنباط فروغ از اصول است. چنان كه مولايمان حضرت رضا عليه السلام مى فرمايند:... آن را تعقل كن و آنچه را درست دانستى، بر اساس آن پايه ريزى كن؛ فاعقل ذلك و ابن عليه ما علمت صوابا. (404)
💡 آنان كه در مسير عدم تعقل گام بردارند مجازاتشان اين است كه گرفتار تاريك دلى وبى ايمانى و رجس و پليدى مى شوند و همه زيركى و توان خود را در اين جهت به كارمى گيرند؛ و همه تباهگريها از اينجاست.
