یوغور
فرهنگ فارسی
دانشنامه عمومی
یوغورهای ترک زبان گروهی از نوادگان از اویغورها به حساب می آیند که پس از فروپاشی خاقانات اویعور در سال ۸۴۰، از مغولستان به سمت جنوب به گانسو گریختند و در آنجا پادشاهی مرفه گانسو اویغور ( خانات گانژو اویغور ) را تأسیس کردند ( ۸۷۰–۱۰۳۶ ) که پایتخت آن نزدیک ژانگی فعلی در دامنه کوه های قیلیان در دره روشویی بود. جمعیت این پادشاهی در تواریخ سونگ در حدود ۳۰۰۰۰۰ تخمین زده می شود، و پیرو ادیان مانویی و بودایی بودند و معابد بی شماری در سراسر کشور داشتند. در سال ۱۰۳۷ یوغورها تحت سلطه تانگوت ها قرار گرفتند. پادشاهی اویغور گانسو پس از یک جنگ خونین در سال ۱۰۲۸–۱۰۳۶، به اجبار در شیای عربی ادغام شد. یوغورهای مغول زبان احتمالاً اعقاب یکی از گروه های مغول زبان هستند که در طول فتوحات مغول قرن سیزدهم به شمال چین حمله کردند. یوغورها سرانجام در سال ۱۶۹۶ در زمان سلطنت دومین حاکم دودمان چینگ، امپراتور کانگ شی ( ۱۷۲۳–۱۶۶۲ ) وارد چینگ شدند. در سال ۱۸۹۳، کاشف روسی، گریگوری پوتانین، اولین دانشمند غربی که به مطالعه یوغورها پرداخت، واژگان کوچکی از کلمات یوغوری را به همراه یادداشت هایی در مورد نحوه مدیریت و وضعیت جغرافیایی آنها منتشر کرد. سپس، در سال ۱۹۰۷، کارل گوستاف امیل مانرهایم از روستای غربی لیانهاوا ( ماژوانگزی ) و معبد کانگل از یوغور شرقی بازدید کرد. مانرهایم اولین کسی بود که تحقیقات دقیقی دربارهٔ مردم شناسی یوغورها انجام داد. وی در سال ۱۹۱۱ یافته های خود را در مقاله ای برای انجمن فینو - اورگری منتشر کرد.
در حدود ۴۶۰۰ نفر از یوغورها به زبان یوغوری غربی ( یک زبان ترکی ) و حدود ۲۸۰۰ نفر به زبان یوغوری شرقی ( یک زبان مغولی ) صحبت می کنند. یوغوری غربی آثار باستانی بسیاری از اویغور قدیمی را حفظ کرده است. مابقی یوغورها از ایالت خودمختار، زبان ترکی خود را از دست داده اند و به زبان چینی صحبت می کنند. طبق گزارش ها، تعداد بسیار کمی از یوغورها به زبان تبتی صحبت می کنند. آنها برای ارتباط متقابل از زبان چینی استفاده می کنند. امروزه دو زبان یوغوری در نوشتار استفاده نمی شوند، اگرچه الفبای اویغوری باستان در اواخر قرن نوزدهم در بعضی از جوامع یوغور استفاده می شد.
جمله سازی با یوغور
هنگامی که در آنجا بود، او به نخستین خارجی مبدل شد که از زبانهای یوغوری شرقی و یوغوری غربی گزارش داده و واژهنامه این زبانها را ترتیب داد که در همکاری با واسیلی رادولف در کتاب وی در مورد این سفر اکتشافی تحت عنوان سرزمین مرزی تانگوتها و تبتیها ی چین و مغولستان مرکزی، در ۱۸۹۳ میلادی به چاپ رسید. این کتاب همچنین حاوی یک واژهنامه زبان سالاری است.
اویغوری امروزی همریشه با اویغوری باستان نیست. این زبان از تبار قارلقی و بازمانده زبان ترکی جغتایی است. یوغوری غربی اما بازمانده زبان باستانی اویغورها است و بههمین سبب گاهی «اویغوری نو» نامیده میشود.
یوغوری شرقی زبانی مغولیتبار است که توسط مردم یوغور گویش میشود. این زبان در تضاد با یوغوری غربی است که ترکتبار بوده و در همین جامعه تکلم میشود. امروزه حدود ۴٬۰۰۰ یوغور به این زبان سخن میگویند.
در سده سیزدهم، مغولان از خط اویغوری برای نگارش زبان خود استفاده میکردند و پس از مدتی برپایه این خط، خط مغولی را پایهریزی کردند. خط اویغوری تا سده نوزدهم همچنان برای نگارش زبان یوغوری غربی کاربرد داشت، اما سرانجام با خط لاتین جایگزین شد.