تاریخ سری مغولان

تاریخ‌سری مغولان کتابی است که در سال ۱۲۴۰ میلادی به زبان مغولی تألیف شده و با نام یوان‌چائوبی‌شه نیز شناخته می‌شود. این اثر ارزشمند به شرح تاریخ مغولان و لشکرکشی‌های آنان در دوران چنگیزخان می‌پردازد. اهمیت این کتاب هم از جنبۀ تاریخی و هم از جنبۀ ادبی بسیار بالاست؛ به‌ویژه بخش‌های مفصلی که به خوارزمشاهیان اختصاص یافته است. تاریخ‌سری مغولان از معدود آثار بازمانده از دورۀ مغول است که نگرش خود مغولان را به رویدادهای تاریخی، بدون تحلیل و تفسیر ملت‌های دیگر، نشان می‌دهد.

محتویات کتاب شامل روایت‌های منظوم و اسطوره‌ای دربارۀ نیاکان تموچین (چنگیزخان) است که از مهاجرت نخستین پیشینیان مغول از دریای تنگریس به سرچشمه‌های رودخانۀ آنان در مغولستان غربی آغاز می‌شود و رویدادهای تاریخی را تا پایان حکومت اوگتای، جانشین چنگیزخان، در بر می‌گیرد. جغرافیای رویدادهای مورد اشاره در کتاب، سرزمین‌هایی از آسیای مرکزی، مغولستان، چین، افغانستان و پاکستان را شامل می‌شود. این اثر به‌عنوان نخستین منبع دست‌اول در حوزۀ مغول‌شناسی، نقش بی‌بدیلی در روشن‌سازی چگونگی شکل‌گیری حکومت مغول و زندگی چنگیزخان دارد و بعدها منبع اصلی تاریخ‌نویسانی چون جوینی در تاریخ جهانگشای و رشیدالدین فضل‌الله در جامع‌التواریخ بوده است.

پیران قبیله، یاران وفادار و فرماندهان لشکر چنگیزخان شب‌های بسیاری دور آتش اردوگاه یا در چادرهای سفید جمع می‌شدند و خاطرات و رویدادهای گذشته را بازگو می‌کردند. این روایت‌ها که با خطوط زیبا ثبت شده بود، پس از مدتی گردآوری شد و کتاب تاریخ‌سری مغولان را تشکیل داد. بخشی از این اثر به شکل داستان‌های حماسی و بخشی دیگر به صورت روایتی تاریخی تدوین شده است. این کتاب با دقت فراوان در بایگانی اسناد تاریخی و دولتی نگهداری می‌شد و تنها در اختیار اعضای خانوادۀ امپراتوری قرار داشت. پس از فروپاشی امپراتوری مغول در سدۀ چهاردهم و اخراج باقی‌ماندگان آن از پکن در سال ۱۳۶۸ میلادی، سلسلۀ جدید مینگ در چین اهتمام ویژه‌ای به حفظ و نگهداری این کتاب نشان داد.

تصویر معنی تاریخ سری مغولان

دانشنامه عمومی

تاریخ سری مغولان ( به مغولی: ) کتابی است نوشته شده به زبان مغولی و نامدار به یوان چائویی شه، که در ۱۲۴۰م نوشته شده است. این کتاب کتابی دربارهٔ مغولان و لشکرکشی های آنان در زمان حیات چنگیز است.
این کتاب از هم دیدگاه تاریخی و هم از دید ادبی بسیار مهم است، به ویژه که به خوارزمشاهیان، بخش های پردامنه ای را اختصاص داده است. تاریخ سری مغولان از معدود آثار نوشته شده و بازمانده از مغولان و تنها مدرکی است که نگاه آنان را به رویدادها تاریخی، بدون موشکافی های ملت های دیگر از آنان، نشان می دهد.
تاریخ سری مغولان مشتمل بر روایاتی منظوم از سرچشمه های اسطوره ای خاندان تموچین ( چنگیزخان )، از هنگامی که نخستین پیشینیان مغولان از دریای تنگریس به سرچشمه رود آنان در مغولستان باختری آمدند، است و به بیان رخدادهای تاریخی آنان تا اواخر حکومت اوگتای، نخستین جانشین چنگیزخان می پردازد. گستره جغرافیایی رخدادهای مورد گفتگو در این اثر شامل برخی سرزمین های آسیای مرکزی، مغولستان، چین، افغانستان و پاکستان می باشد.
تاریخ سری مغولان از جهت این که نخستین منبع دست اوّل و اساسی در مطالعات مغول شناسی می باشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ و می تواند گوشه های بسیاری از چگونگی تکوین و تشکیل حکومت مغول و زندگی تموچین، چنگیز را روشن سازد؛ و به همین دلیل است که بعدها خود منبعی دست اوّل برای تاریخ نویسان معتبر این عهد، چون عطا ملک جوینی، برای تدوین «تاریخ جهانگشای» و رشیدالدّین فضل اللّه، برای تدوین «جامع التّواریخ» گردید.
هم قطاران پیر و پیروان وفادار و امیران لشکر چنگیزخان شب های زیادی را به دور آتش های بزرگ اردوگاه یا در چادرهای سپید جمع می شدند و از وقایع گذشته خاطرات گذشته را که رویدادهای تاریخی زمان خود بودند بازگو می کردند. این نوشته ها که با دست خطهای زیبا تهیه شده بود پس از مدتی جمع آوری شدند و کتاب تاریخ محرمانه مغول را تشکیل داد.
بخشی از این سند به صورت داستان های حماسی و بخشی دیگر شکل اولیه تاریخ مغول را نشان می دهد.
این کتاب با مراقبت بسیار در محل خاص اسناد تاریخی و دولتی نگهداری می شد و فقط در دسترس اعضاء خانواده امپراتوری بود.
امپراتوری چنگیز در قرن چهاردهم میلادی در آستانه فروپاشی قرار گرفت. گروهای ملی گرا در چین آخرین بازماندگان قدرت مند مغول را در سال ۱۳۶۸ میلادی از پکن بیرون راندند و بقایای مغولان را به سخره گرفتند و عمارات و قصرها و جبه های باارزش آن ها را به آتش مشعل کشیدند. اما پادشاهان جدید چینی یعنی مینگ ها در حفظ کتاب کوشیدند.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] تاریخ سرّی مغولان، کتابی تاریخی در باره پیشینه اقوام مغول و چگونگی تکوین فرمانروایی آنان می باشد.
این کتاب از معدود آثار مکتوب بازمانده از مغولان و تنها مدرکی است که نگاه آنان را به حوادث تاریخی، بدون تحلیلهای ملتهای دیگر از آنان، نشان می دهد. در باره مؤلف و تاریخ دقیق تألیف این کتاب اطلاعی در دست نیست. بسیاری از محققان، تاریخ نگارش آن را ۶۳۸/ ۱۲۴۰ دانسته اند. تنها نسخه موجود این کتاب، متعلق به سده هشتم/ چهاردهم است که به زبان مغولی و خط چینی نوشته شده و همراه با خلاصه ای از متن اصلی به چینی، در دوازده فصل تدوین شده است. این متن در دوره سلسله مینگ و پس از خروج مغولان از چین، با عنوان یوان چائو پی شه ترتیب یافته است.
محتوای کتاب تاریخ سرّی مغولان
تاریخ سرّی مغولان مشتمل است بر روایاتی منظوم از سرچشمه های اسطوره ای خاندان تِموچین (چنگیزخان)، از هنگامی که اولین اسلاف مغولان از دریای تنگریس (بایکال) به سرچشمه رود انان در مغولستان غربی آمدند، و شرح رخدادهای تاریخی آنان تا اواخر حکومت اوگتای (۶۲۶ـ۶۳۹)، نخستین جانشین چنگیزخان. گستره جغرافیایی رخدادهای مورد بحث در این اثر شامل برخی سرزمینهای آسیای مرکزی، مغولستان، چین، افغانستان و پاکستان است، بخش عمده مطالب این کتاب در باره نیاکان و کودکی تموچین (فصل اول)، زندگی خانوادگی و مناسبات خصوصی و عاطفی وی با نزدیکانش، سیاستهای او در قبال دیگر اقوام مغول، نخستین فتوحات و به قدرت رسیدن او و به طور خلاصه مراحل تبدیل شدن وی به فرمانروای کل قبایل صحراگرد مغول و ترک است.
همچنین به تشکیلات و قوانین مغولها، تعداد جمعیت و سازمان لشکری و آیین و مذهب آنان پرداخته شده و ضمن این مطالب، زندگی چادرنشینی بخوبی ترسیم شده است. تاریخ سرّی مغولان به آن بخش از تاریخ مغولان که در چین رخ داده، با جزئیات بیش تر پرداخته، اما گزارشهای آن در باره نبردهای چنگیز در سرزمینهای اسلامی در غرب و هجوم وی به روسیه و اروپای شرقی، آشفته و بسیار مختصر است.
نحوه نوشتاری کتاب تاریخ سرّی مغولان
این اثر که ظاهراً مجموعه روایاتی شفاهی بوده، نمونه آشکار داستانگویی به مثابه تاریخ و نقطه عطفی است در سنّت ادبی قوم مغول، یعنی تبدیل تاریخ و ادبیات شفاهی به مکتوب. گویا این شرح مکتوب روایت رسمی و پذیرفته شده خاندان حکومتی مغولان از سرگذشتشان و در تملک آنان بوده است و احتمالاً مخاطبان آن نیز فقط اشراف مغول بوده اند. تاریخ سرّی مغولان یکی از منابع مهم خواجه رشیدالدین فضل اللّه همدانی در تألیف جامع التواریخ بوده است.
نسخه ای که اساس ترجمه ها و تحقیقات قرار گرفته، همان متن چینی مذکور است، اما منحصر به فرد بودن آن، راهی برای تأیید یا نفی قطعی بیش تر مطالب آن باقی نگذاشته است.
کتاب تاریخ سرّی مغولان از دیدگاه بارتولد
...
[ویکی نور] تاریخ سری مغولان «یوان چائوپی شه». "تاریخ سری مغولان"، اثر یوان چایوپی شه، ترجمه شیرین بیانی، از زبان فرانسه به فارسی است که پیرامون مغول نوشته شده است.
کتاب حاضر، از جهت این که اوّلین منبع دست اوّل و اساسی در مطالعات مغول شناسی می باشد، از اهمیّت ویژه ای برخوردار است؛ و می تواند گوشه های بسیاری از چگونگی تکوین و تشکیل حکومت مغول و زندگی تموچین، چنگیز را روشن سازد؛ و به همین دلیل است که بعدها خود منبعی دست اوّل برای تاریخ نویسان معتبر این عهد، چون عطا ملک جوینی، برای تدوین «تاریخ جهانگشای» و رشیدالدّین فضل اللّه، برای تدوین «جامع التّواریخ» گردید.
کتاب حاضر، دارای سه مقدمه از مترجم، پل پلیو، و چاپ دوم می باشد. به علاوه شامل شش فصل به همراه یک پیش گفتار می باشد.
هیچ یک از اسناد، از نظر غنای فرهنگ لغات و موضوع، به این اثر، نمی رسد. آوانویسی چینی برحسب قواعد ثابتی انجام گردیده و لغاتی که به کار رفته، ارزش و استحکامی فراوان دارد که حتی خط مغولی امروزی از آن بی بهره است. پس می توان گفت از لحاظ مختلف، ما زبان مغولی «تاریخ سرّی مغولان» را با آوانویسی چینی، بهتر از یک تاریخ سرّی، به زبان مغولی، می توانیم مطالعه کنیم. به همین دلیل است که از متن مغولی، نه به خط مغولی، بلکه از روی حروف چینی، استفاده کرده ام.
«تاریخ سرّی مغولان»، دارای قطعات شعر حماسی ملی است، که در کتاب های تاریخی قرن هفدهم میلادی، به جز یک متن ناقص و مغشوش، چیزی از آن نمی توان یافت.

جمله سازی با تاریخ سری مغولان

در کتاب تاریخ سری مغولان افسانه‌ای در باره تبار مغول ارغون آمده است که در این افسانه، مغولان بر دیگر قبایل چیره شدند و چنان کشتاری را در میان آن‌ها به راه انداختند که بیش از دو مرد و دو زن از آن‌ها باقی نماندند.

گزارش محتوای نامناسب