«بقعه چهل اختران» یکی از معتبرترین و مشهورترین بقعههای شهر قم است که در خیابان طالقانی (آذر سابق)، کوچه چهل اختران واقع شده است. این بقعه در جوار مدفن ابواحمد موسی مبرقع، فرزند امام جواد علیهالسلام و نوه امام رضا علیهالسلام قرار دارد و اهمیت مذهبی بالایی دارد. قدمت دقیق ساخت بقعه مشخص نیست، اما بر اساس منابع تاریخی، محل دفن جمعی از خاندان اهل بیت، به ویژه چند تن از زنان آنها، بوده است. از جمله کسانی که در این مکان مدفون شدهاند میتوان سیده بریهه دختر موسی بن محمد، زینب دختر موسی مبرقع و دختران محمد بن احمد به نامهای اسما، فاطمه، ام سلمه، ام حبیب و ام کلثوم را نام برد. دو کتیبه تاریخی بر این بقعه وجود دارد؛ کتیبهای متعلق به سال ۸۵۱ هـ.ق و دیگری مربوط به سال ۹۵۳ هـ.ق در دوره شاه تهماسب صفوی که بازسازی گنبد نیز در همان زمان انجام شد. این بقعه دارای بنایی مربع شکل با اضلاع ۱۲/۶۰ متر و ارتفاع ۱۴ متر تا زیر گنبد است و در هر ضلع یک شاهنشین دارد. در وسط بقعه سکویی به پهنای ۹ متر و ارتفاع ۱ متر قرار دارد که اسامی مدفونین بر آن نوشته شده است و تزئینات داخلی شامل کاشیکاری و آجرکاری است.
بقعه چهل اختران
دانشنامه اسلامی
قدمت و تاریخچه ساخت این بنا به درستی مشخص نیست. نویسنده کتاب تاریخ قم (سال تالیف 378 هـ.ق)، بر اساس مشاهدات خود، می نویسد: در این مکان تعداد زیادی از خاندان اهل بیت، خصوصاً چند تن از زنان آنها مدفون هستند. او صحبتی در ارتباط با آرامگاه و یا بقعه با تشکیلات امروزی نمی کند. همچنین از زنانی چون سیده بریهه دختر موسی بن محمد، زینب دختر موسی مبرقع و دختران محمد بن احمد به اسماء ستیه، فاطمه، ام سلمه، ام حبیب، ام کلثوم و بریهه نام می برد.
همانطور که در بالا ذکر شد، تاریخ ساخت این آرامگاه در دست نیست. کتاب گنجینه آثار قم اشاره به دو کتیبه بنا دارد. اولین کتیبه متعلق به سال 851 هـ.ق است و نامی از بانی در آن دیده نمی شود. ناگفته نماند، این کتیبه در حال حاضر بر سردر این بقعه وجود ندارد. ولی نویسنده کتاب فوق در سال 1309 هـ.ق آن را مشاهده کرده است. متن آن چنین است: «این مکان، قبور جمعی از سادات و امامزادگان است که در این مکان مدفون شده اند». این متن را با خط ثلث بر گچ نوشته بوده اند.
کتیبه دوم متعلق به سال 953 هـ.ق و مربوط به دوره شاه تهماسب صفوی است. کتیبه بر بالای در ورودی به طول 3 متر قرار گرفته و متن آن به خط ثلث نوشته شده است: «قد صدرالحکم المطاع ببناء هذه العمارة الشریفة عن اعلیحضرت سلطان سلاطین الزمان ابوالمظفر بهادرخان شاه طهماسب، خلدالله ملکه و سلطانه و افاض علی العالمین بره و احسانه، فی شهور سنة ثلث و خمسین و تسعمأة ». پوشش گنبد در همین زمان بازسازی شده و استاد سلطان قمی معمار آن بوده است.
ظاهر بقعه مربع متساوی الاضلاع است و هر ضلع آن 60/12 متر و ارتفاع آن تا زیر گنبد 14 متر. در هر ضلع یک شاه نشین وجود دارد. در میان بقعه سکویی است به پهنای نه متر با بلندی یک متر که اسامی قبرها بر آن نوشته شده است. تزئینات داخلی بنا، کاشی کاری از اره ها به ارتفاع 30/1 متر و آجرکاری جرزها است.
