خایدالو

خایدالو یکی از شهرهای تمدن ایلام است. این شهر در محلی که هم‌اکنون خرم‌آباد نام دارد، بنا شده بود. گفته می‌شود شهر شاپورخواست به دستور شاپور یکم ساسانی بر خرابه‌های آن ساخته شده‌است. از شهرهای مهم عیلام باستان می‌توان به خایدالو، ماداکتو، اهواز و شوش اشاره کرد.

پس از انقراض ایلامیان، خایدالو بخشی از دولت آشور می‌شود و در زمان هخامنشیان، لرستان و خایدالو به اتفاق ایلام کنونی و خوزستان، ایالت سوم این امپراتوری عظیم بودند. در زمان اشکانی این سرزمین یکی از ساتراپ‌های (ایالت) این سلسله بوده‌است و سرانجام اینکه در زمان ساسانیان برجای شهر خایدالو شاپور یکم ساسانی شهر شاپورخواست را بنا می‌کنند که از مهم‌ترین شهرهای «پهله» بوده‌است.

محل فعلی خرم‌آباد جایی است که همیشه مسکونی بوده‌است. در جنوب خرم‌آباد جلگهٔ زیبایی است، مشروب از آب‌های رودخانه و در دیه‌های آن قبیل گل‌دان و شاهین‌آباد و بسیار دیگر وجود دارد که برای منطقه بسیار مهم‌اند. نزدیک این دهات تپه‌های مصنوعی بزرگی است که تحقیق و کاوش در آن‌ها بسیار جالب توجه است و من فکر می‌کنم که با خایدالوی متون آشوری مطابقت کند.

تمام خاک شهر شوشان و شهر خایدالو و شهر ماداکتو و شهرهای دیگر را با توبره به آشور کشیدم، و در مدت یک ماه و یک روز کشور ایلام را با همه پهنای آن، جاروب کردم. من این کشور را از چارپایان و گوسپند، و نیز از نغمه‌های موسیقی بی‌بهره ساختم و به درندگان، ماران، جانوران و آهوان رخصت دادم که آن را فرو گیرند.

در سال ۶۴۶ پیش از میلاد، آشور بانی‌پال پادشاه آشور، تمدن ایلام و شهر خایدالو را تصرف و دولت ایلام را نابود کرد. تمدن دیرینه ایلام و شهر خایدالو، پس از هزاران سال مقاومت در برابر اقوام نیرومندی چون سومری‌ها، اَکَدی‌ها، بابلی‌ها و آشوری‌ها از دشمن خود آشور شکست خورد.