«احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم» عنوان کتابی است نوشته محمد بن احمد شمس‌الدین مقدسی، که به بررسی جامع جغرافیای سرزمین‌های اسلامی می‌پردازد. این کتاب یکی از مهم‌ترین آثار جغرافیایی قرن چهارم هجری قمری است و اطلاعات ارزشمندی درباره مناطق مختلف از اسپانیا تا ترکستان و سند ارائه می‌دهد. نویسنده این کتاب بر اساس سفرهای متعدد و تجربه‌های شخصی خود، گزارشی دقیق و منظم از جغرافیای جهان اسلام فراهم کرده است.
موضوعات و محتوای کتاب
این کتاب شامل یک پیشگفتار و دو بخش اصلی است که به موضوعات مختلفی مانند پیشگامان جغرافیا، اصطلاحات جغرافیایی، دریاها، رودخانه‌ها، شهرها، ویژگی‌های فرهنگی و مذهبی سرزمین‌ها، و راه‌های ارتباطی پرداخته است. همچنین، مقدسی در این اثر به بررسی اقلیم‌های مختلف از جمله اقلیم عربی، اقلیم عجمی، بین‌النهرین، شام، مصر، مغرب، خراسان، دیلم، ارمنستان، آذربایجان، خوزستان، فارس، کرمان، بلوچستان و سند پرداخته و جزئیات مهمی از ویژگی‌های هر منطقه ارائه کرده است.
اهمیت کتاب در جغرافیای اسلامی
«احسن التقاسیم» از منظر تاریخی و علمی یکی از منابع برجسته جغرافیایی جهان اسلام به شمار می‌آید. این کتاب نه تنها اطلاعات دقیقی درباره ساختار جغرافیایی و فرهنگی مناطق مختلف ارائه می‌دهد، بلکه به دلیل نگاه جامع و منظم نویسنده، به عنوان یکی از آثار پیشرو در علم جغرافیا شناخته می‌شود. تلاش مقدسی برای سفر به مناطق مختلف و ثبت دقیق مشاهدات خود، ارزش این کتاب را دوچندان کرده است.
