اصطلاحی ویژه در تصوّف و عرفان اسلامی است که به متون منظوم یا منثورِ آموزشی اشاره دارد. در میان اهل فُتوت، باورها، آداب و رسوم لازمالاجرا برای مریدان، غالباً در قالب اشعار یا جملات فارسی و عربی به آنان تعلیم داده میشد. در متون قلندری، علاوه بر عنوان تَرجُمان، از واژههایی مانند ثبوت و نطقی نیز برای اشاره به این گونه سخنان استفاده شده است. این ترجمانها دربردارندهی شرحی از آیینها، سنّتها و عقاید قلندران هستند.
در میان دو طریقت مولویه و بکتاشیه که بسیاری از ارکان خود را از اهل فُتوت اقتباس کردهاند، به سخنان غالباً منظومی گفته میشود که در موقعیتهای خاصی مانند زمان خواب، غذا خوردن، پوشیدن لباس یا هنگام ملاقات با شیخ خوانده میشوند. اگرچه در کتابهای فُتوت که در دورهی عباسی و سدههای پس از آن تألیف شدهاند، مطالب چندانی دربارهی ترجمانها ثبت نشده، اما این امر به معنای نبودن ترجمان در میان اهل فُتوت آن دوران نیست. حتی در فُتوتنامهی بورغازی که در سدهی هفتم هجری به زبان ترکی نوشته شده، نیز اشارهای به ترجمان نشده است.
