تفرس در لغت از ریشه عربی «فَرَسَ» گرفته شده و به‌معنای دریافتن چیزی از روی نشانه و علامت است. این واژه در فارسی به‌صورت مصدر به کار می‌رود و معمولاً مفهوم فراست بردن، با زیرکی فهمیدن، یا از ظاهر به باطن پی بردن را می‌رساند. در منابع معتبری چون «تاج المصادر» و «منتهی‌الارب» آمده است که تفرس نوعی ادراک مبتنی بر دقت، مشاهده و هوش است، نه صرفاً استدلال یا تجربه مستقیم.
این مفهوم بیشتر در زمینه‌هایی به‌کار می‌رود که فرد با نگاه اول یا تأمل کوتاه، به باطن یا حقیقت چیزی پی می‌برد. مثلاً در ادبیات کهن فارسی جملاتی مانند «به نظر تفرس از احوال باطن او تفحصی کرد» یا «تفرس کرد که از این شخص خیری حاصل نخواهد شد» بسیار به چشم می‌خورد. این واژه بار معنایی مثبتی دارد و معمولاً برای توصیف افراد باهوش، بافراست و آینده‌نگر به‌کار می‌رود.