دانشنامه اسلامی
حکم تأسیسی در برابر حکم امضایی حکمی را گویند که شارع مقدس آن را برای نخستین بار، بدون هیچ پیشینه ای نزد عرف و عقلا اختراع و تشریع کرده است، مانند بسیاری از احکام پنج گانۀ تکلیفی همچون نماز، روزه و ارث و نیز احکام کیفری، همچون قطع انگشتان دست دزد. بیشتر معاملات و عقود رایج در میان مردم، بلکه آن دسته حقوقی که مردم نسبت به یکدیگر دارند و قوام زندگی اجتماعی بر آنها است، مانند زوجیت و ملکیت، از امور تأسیسی به شمار نمی آیند؛ بر خلاف عبادات که شارع مقدس آنها را ابداع و اختراع کرده است؛ از این رو، همۀ عبادات تأسیسی اند.
فرق حکم تأسیس و امضائی
تمایز حکم تأسیسی از حکم امضایی به این است که در حکم تأسیسی، شرایط، قلمرو و مفاد حکم، مستخرج از ادلۀ شرعی است؛ در حالی که در حکم امضایی با رجوع به عرف و سیره عقلا و نحوۀ اجرای حکم توسط آنان در زمان امضای آن، می توان به مفاد و شرایط حکم دست یافت.
