دانشنامه اسلامی
یکی از مسائلی که از قدیم ذهن قرآن پژوهان را به خود مشغول ساخته، تکرار برخی عبارت ها و آیه های قرآن کریم است. این موضوع در سوره های «الرحمن» و «مرسلات» جلوه خاصی پیدا کرده است؛ به طوری که در سوره نخست با ۷۶ آیه، جمله «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ» ۳۱ بار و در سوره دوم، آیه «وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ» ده بار تکرار شده است. هم چنین آیات «فَکَیْفَ کانَ عَذابِی وَ نُذُرِ» و «وَ لَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ» در سوره های قمر، چهار بار مکرر گشته است.
علت اهمیت تکرار آیات
موضوع تکرار آیات و الفاظ قرآن از این جهت حایز اهمیت است که در علوم بلاغی، تکرار را از جمله عوامل اطناب برشمرده و نیز مُخِلّ به فصاحت دانسته اند؛ ازاین رو محققان درصدد بیان فواید تکرار در قرآن برآمده اند.در این نوشته با نگاهی جامع به موضوع تکرار در قرآن، فواید الفاظ مکرر قرآن را یادآور شده و این مقاله در دو بخش فراهم آورده شده؛ در بخش نخست به طبقه بندی الفاظ مکرر در قرآن پرداخته و در بخش دوم فواید تکرار آن ها را برشمرده است.
مقدمه
مقصود از الفاظ مکرر، الفاظی است که در یک متن بیش از یک بار به کار رفته باشد. در علوم بلاغی، در مباحثی همچون «اطناب» و «فصاحت کلام» از «تکرار» سخن به میان آمده است؛ اطناب، یعنی زیادتِ الفاظ بر معانی که در عین حال مفید نیز باشد یا ادای معانی با عبارتی بیش از حد متعارف به جهت تقویت و تأکید آن. اطناب، انواع بسیاری دارد؛ یکی از آن ها تکراری است که به انگیزه های خاصی صورت می گیرد. هم چنین، یکی از مواردی که به فصیح بودن کلمه آسیب می رساند، کثرت تکرار بی فایده است. بنابراین می توان گفت که تکرار بر دو قسم است: ۱. تکرار بلیغ و مفید؛ ۲. تکرار غیر بلیغ و بی فایده.با این توضیح، باید دید اول این که تکرار در قرآن چه جایگاهی دارد، دوم آن که چه فوایدی بر این تکرار مترتب است. از این رو متن اصلی مقاله را در دو بخش قرار داده ایم؛ در بخش نخست، الفاظ مکرر در قرآن را طبقه بندی کرده ایم، در بخش دوم به بیان فواید تکرار در قرآن پرداخته ایم.
طبقه بندی الفاظ مکرر در قرآن
...
