دانشنامه اسلامی
ریشه این واژه «ام م» و به معنای قصد یا قصد با توجه خاص است. این معنا در همه مشتقات آن محفوظ است.امام نیز کسی است که همواره مقصود و هدف حرکت و تلاش دیگران قرار گیرد؛ گرچه با اختلاف موارد و قصدکنندگان و جهات و اعتبارات، گوناگون می شود؛ مانند امام جمعه و جماعت ، امام هدایت و امام ضلالت.بر این اساس، دیگر معانی این واژه و مشتقات آن، از لوازم معنای ریشه است. واژه امام بر زن و مرد اطلاق می شود و جمع آن « ائمه » و «ایمه» است.
معنای اصطلاحی
در اصطلاح کلامی معانی متعددی از این واژه ارائه شده که شایع ترین معنای آن، ریاست عمومی در امور دین و دنیا است و برخی جانشینی پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم در حفظ دین و سیاست دنیا را در تعریف اصطلاحی آن آورده اند.برخی کامل ترین تعریف را ریاست بالاصاله عمومی در امر دین و دنیا در دار تکلیف می دانند که عموم مردم را به حفظ مصالح دین و دنیایشان ترغیب و از آنچه به حال آنان زیانبار است منع کنند.
دیدگاه شیخ طبرسی
طبرسی با ژرف نگری در عبارات لغت دانان کوشیده است دایرۀ معنای امام را گسترده تر تعریف کند. وی به جایگاه امام و پیروی مردم از امام توجه کرده و در این باره نوشته است:از لفظ امام دو چیز را می توان استفاده کرد:۱. امام کسی است که به کارها و گفته های وی اقتدا می شود.۲. امام کسی است که به اداره کردن و برنامه ریزی کار مردم اقدام می ورزد و دارای جایگاهی چون مجازات تجاوزکاران به حقوق دیگران، سرپرستی کارگزاران، اقامۀ حدود الهی ، جنگیدن با جنگ افروزان و اختلاف برانگیزان می باشد...بر پایۀ معنای نخست، هیچ پیامبری نیست، مگر آن که امام بوده است؛ اما بر اساس معنای دوم، هر پیامبری لازم نیست امام باشد؛ زیرا امکان دارد پیامبری از ناحیۀ خدای متعال ماموریت مجازات جنایت کاران و جنگیدن با دشمنان و دفاع از دین و مبارزه با کافران را نداشته باشد. از این عبارت مرحوم طبرسی و برداشت وی از لفظ امام به دست می آید که نوع ماموریت و جایگاه امام به دلیل آن که مردم لازم است از افعالش و گفتارش پیروی کنند، با نوع ماموریت نبی و رسول متفاوت است؛ زیرا لازمۀ اقتدا به امام، اطاعت از فرامین او در به اجرا درآوردن دستور العمل های اجرایی است. با این تعریف، امام به کسی گفته می شود که رهبری جامعه ای کوچک یا بزرگ را بر عهده دارد و به ادارۀ امور زندگی آن ها می پردازد و مردم از اقدامات و دستور العمل های وی پیروی می کنند.امروزه در حوزۀ علم کلام ، امام و امامت ، دارای بار معنایی خاصی است که تفسیرهای گوناگونی از آن ارائه شده است. متکلمان اسلامی- شیعه و اهل سنت - امام و به دنبال آن، خلیفه را دربارۀ کسی به کار می برند که از ناحیۀ پیامبر گرامی صلی الله علیه و اله و سلم نیابت و ریاست یافته است؛ تا امور دینی و دنیوی مردم را بر عهده گیرد و دین و دنیای آنان را سامان داده، آباد سازد؛ ازاین رو بر مردم است تا از دستورات وی پیروی کنند.
نظرات اهل سنت
...
