دانشنامه اسلامی
شیخ مفید در این کتاب به رد عقاید کلامی معتزله پرداخته و در آن، فرق میان شیعه و معتزله را در مسائل عقیدتی مطرح نموده است.
انگیزه نگارش
علمای اهل سنت در عصر شیخ مفید به سه گروه سلفیه ، اشاعره و معتزله تقسیم می شدند. گروه اول تنها منبع معتبر را کتاب و سنت می دانستند و به خود اجازه فکر کردن در آن را نمی دادند و علم کلام را نیز تایید نمی کردند. گروه دوم تنها منبع معتبر را کتاب و سنت می دانستند ولی به خود اجازه فکر کردن در آن را می دادند و علم کلام را تایید می کردند. گروه سوم تنها منبع معتبر را کتاب و سنت نمی دانستند بلکه عقل را نیز منبع مهمی برای شناخت دین می دانستند و از طرفداران علم کلام به شمار می آمدند. این گروه- معتزله- بخاطر اهمیت دادن به حکم عقل به شیعه نزدیکترند ولی فرق بزرگی که با شیعه دارند عدم اعتقاد به امامت و رهبری اهل بیت رسول خدا صلی الله علیهم اجمعین است و همین موجب گشته تا با استناد به عقل خود و عدم توجه به سخنان اهل بیت علیهم السّلام مرتکب اشتباهات بزرگی در مسائل عقیدتی شوند. این گروه در بین اهل تسنن اقلیت هستند و بسیاری آنها را به شیعه نسبت می دهند و یا شیعه را به آنها نسبت می دهند. شیخ مفید در رد این تهمت و رد عقاید انحرافی معتزله و معرفی آنها و معرفی عقاید شیعه این کتاب را نگاشته است. شیخ مفید با نگارش این کتاب بسیاری از مباحث جنجال برانگیز کلامی و عقیدتی آن دوران را نقد و بررسی کرده و عقیده شیعه را در مورد آن، همراه با استدلال های عقلی و شرعی آورده است.
شیوه نگارش
شیخ مفید در این کتاب به شکلی زیبا میان حکم عقل و شرع جمع کرده و با استدلال های عقلی و استوار خود و استناد به حکم شرع و آیات قرآن و روایات معتبر ائمه معصومین علیهم السلام، که همان سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم است، به رد عقاید معتزله و بیان عقاید شیعه پرداخته است. شیخ مفید پاسخ بسیاری از تهمت هایی که به شیعه می زنند را در این کتاب داده و با روایات معتبر سابقه شیعه در التزام به بحث های علمی که متکی بر فکر و نظر است را در سایه سخنان گهربار پیامبر و ائمه علیهم السّلام به اثبات رسانده است. در ادامه، شیخ مفید به روایات معتبر و آیات قرآنی که امر به تدبر و تفکر و استفاده از عقل و علم و دانش دارد اشاره می فرماید.
عناوین کتاب
...
