برنج. [ ب َ رَ ] ( اِ ) آن باشد که بسبب کوری یا بجهت تاریکی دست خود را بر دیوار یا جائی بمالند تا رهگذر پیدا کنند. ( برهان ) ( از آنندراج ).
برنج. [ ب ِ رَ ] ( معرب، اِ )تخمی است مسهل بلغم، معرب برنگ که بیشتر از کابل آرند. ( منتهی الارب ). رجوع به برنج کابلی و برنگ شود.
برنج. [ ب ِ رِ ] ( اِ ) یک نوع از غله که در اراضی مرطوب ممالک حاره زراعت میشود و یکی از حبوب نشاسته ایست که اغذیه نیکو از آن ترتیب میدهند و عموم مردم چین از برنج تغذیه می کنند و در هندوستان یکی از زراعتهای عمده برنج است ونیز در افریقا و در ممالک حاره امریکا و در جنوب ایتالیا زراعت برنج متداول است. و در ایران در سواحل دریای خزر و فارس و اصفهان زراعت برنج از محصولات عمده می باشد. و بهترین برنج های ایران برنج صدری مازندران و برنج چنپای فارس و برنج ارزویه کرمان است. ( ناظم الاطباء ). گیاهی است از تیره گندمیان جزء دسته غلات که در زمینهای باتلاقی کشت می شود و غذای اصلی نیمی از مردم را تشکیل میدهد. گلهایش دارای شش پرچم و دانه های سفیدرنگش را زبانچه های گل کاملاً فراگرفته اند که شلتوک نامیده میشوند. ساقه های این گیاه مانند ساقه های گندم بندبند است و ارتفاع آنها تا یک متر و نیم هم میرسد. این نوع ساقه ها را اصطلاحاً ماشوره گویند و بمصرف تغذیه دامها میرسد. ( از فرهنگ فارسی معین ). از مآخذ قدیم میتوان دانست که در روزگار هخامنشیان برنج در ایران بوده و شک نیست که این گیاه از سرزمین هند به ایران رسیده است. ( حاشیه معین بر برهان قاطع ). به فارسی اسم ارز است. ( تحفه حکیم مؤمن ) ( فهرست مخزن الادویة ). ارز. ( نصاب ). رُزّ. رُنز. ( منتهی الارب ). چلتوک پوست گرفته. کرنج. گرنج. از انواع برنج آخوندک، آکُله، بی نام، چمپا، دم سفید، دم سیاه، رسمی، زرچه،صدری، عنبربو، گرده، مولائی است. ( یادداشت دهخدا ):
هر آن کس که زی کرم بردی خورش
ز شیر و برنج آنچه بد پرورش.فردوسی.- برنج شماله. رجوع به این ترکیب در ردیف خود شود.
- کاه برنج؛ ساقه های خشک شده برنج که بندبند است مانند ساقه گندم و آنهارا ماشوره گویند و به مصرف تغذیه دامها رسد: ستوران سست شده که به آمل و در راه کاه برنج خورده بودند. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 476 ).
|| پلاو. پلو. برنج پخته. طبیخ:
پایها کرده ببالاهمه در صحن برنج
بِرنج
گیاهی علفی، با نام علمی Oryza sativa، از تیرۀ گندمیان. این گیاه به صورت ایستاده در آب رشد می کند. از گندمیان وحشی بومی هند و آسیای جنوب شرق مشتق شده است. نام لاتین آن Oryza است و اسامی گوناگون آن در زبان های خارجی همگی از واژۀ ایرانی ـ خاوری وریز مشتق شده اند. پرورش برنج آسیایی در روزگاران کهن، احتمالاً در چین، تایلند، برمه، آسام، و هند آغاز شده است. مدارکی حاکی از کشت برنج آسیایی، در بیش از ۴,۳۰۰ سال قبل در چین در دست است. برنج افریقایی نیز از بیش از ۳هزار سال قبل تاکنون در غرب افریقا کشت می شده است. برنج از هند به ایران آمده است. از شواهد چنین برمی آید که برنج در ایران باستان و بین النهرین و خاورمیانه کشت می شده است، اما تا پیش از اسلام، قوت اکثر مردم نبوده است. دورترین تاریخ مصرف برنج به صورت غذای ایرانی به دورۀ اشکانیان برمی گردد، مصرف برنج به صورت پلو و چلو از دورۀ صفویه معمول شده است. برنج را در تهیۀ انواع گوناگون پلو، چلو، دمپختک (دمی)، دلمه، کوفته، شله، شیرینیجات، حلوا، یخ در بهشت، برنجک و جز آن به کار می برند. استفاده از آن برای برخی امراض، ازجمله بواسیر و شکم روش، توصیه شده است. ارزش غذایی و خواص مفید آن در برخی روایات و احادیث نیز آمده است. یونانیان در زمان اسکندر مقدونی (حک: ۳۳۶ـ۳۲۳پ م)، در ایران و درۀ سند با برنج آشنا شدند و آن را به اروپاییان شناساندند و این دانه هم اکنون در اروپا به مصرف غذایی و مصارف دیگر می رسد.
ارزش غذایی. برنج شامل مقادیر فراوانی نشاسته و هشت تا نُه درصد پروتئین است. برنج قهوه ای یا سبوس دار انواعی ارزشمند از ویتامین ب دارد که هنگام پوست کندن و تمیزکردن آن از بین می روند. بیشترین برنج مصرفی دنیا به شکل برنج سفید و بدون سبوس است. امروزه دانۀ برنج هایی باارزش پروتئینی بیشتر را با کمک اشعۀ گاما پرورش داده اند و کشت می کنند. از قدیم، تهیۀ شراب و سرکه از برنج بین چینی ها و هندی ها معمول بوده است، اما بنابر نوشته های مارکوپولو، این کار در بین مسلمانان هم رایج بوده است. از سوزاندن برنج خاکستری از سیلیکا تولید می شود که هنگام ترکیب با آهک، سیمان مرغوبی تولید می کنند. برنج در شرایط گرم و مرطوب ۱۵۰ تا ۲۰۰ روز زمان نیاز دارد تا محصول دهد. طی دورۀ رشد، نیاز گیاه به آب باید از طریق آبیاری یا بارندگی شدید تأمین شود. این روش آبرسانی باعث می شود که کشت برنج باتلاقی، نوع معمولی برنج، به زمین های صاف یا با شیب پلکانی محدود شود. هم اکنون، در ایران و بسیاری کشورها، انواع اصلاح شده و مرغوب تری از برنج تهیه شده است که بازدهی بیشتری دارند. در ۱۹۹۴، مؤسسۀ بین المللی پژوهش برنج نوع جدیدی از برنج را معرفی کرد که محصول آن ۲۵ درصد بیشتر بود. در سال ۲۰۰۰، نقشه کامل ژنی برنج منتشر شد و برنج اولین غله ای بوده است که نقشۀ ژنتیکی آن تهیه شد. در بین غلات، برنج دارای کوچک ترین ژنوم با دوازده کروموزوم، شامل ۵۰هزار ژن، است. ایران تا دهه ۱۳۴۰ش، جزو صادرکنندگان برنج بود، اما پس از آن به واردکنندۀ برنج بدل شده است.
برنج (آلیاژ). بِرِنْج (آلیاژ)(brass)
آلیاژی فلزی، مرکب از مس و روی. سهم فلزات دیگر در آلیاژ بیش از پنج تا شش درصد نیست. دامنۀ درصد روی در برنج از ۲۰ تا ۴۵ درصد متغیر است و رنگ آلیاژ برحسب مقدار روی، از مسی تا زرد کم رنگ تغییر می کند. از ویژگی های برنج سهولت شکل دادن و ماشین کاری آن است. برنج مستحکم، مفتول شدنی، و مقاوم دربرابر انواع خوردگی است و در ساخت قطعات چفت وبست شدنی الکتریکی، غلاف هایِ مهمات نظامی، پیچ ها، اسباب و ابزار ساختمانی، و تزئینات داخلی به کار برده می شود. برنج ها را معمولاً به دو دسته تقسیم بندی می کنند: آن هایی که می توان سردکاری شان کرد (برنج هایی با درصد روی تا ۲۵ درصد)، و آن هایی که در حالت گرم بهتر می شود با آن ها کار کرد (با حدود ۴۰درصد روی).
