اشتقاق، که گاهی به آن جناس اشتقاق نیز گفته می‌شود، به شباهت ظاهری و نگارشی کلمات اشاره دارد. در علم بیان، این آرایه زمانی به کار می‌رود که دو یا چند کلمه، با وجود شباهت ظاهری و نوشتاری، از ریشه‌های متفاوتی باشند و معانی متمایزی داشته باشند. این کلمات غالباً در حروف و گاهی در تلفظ شباهت دارند، اما ریشه‌ی لغوی آن‌ها یکسان نیست. آرایه اشتقاق، که به آن اقتضاب نیز گفته می‌شود، در کلام شاعران و نویسندگان با هدف ایجاد آهنگین شدن متن، از واژگان هم‌خانواده یا هم‌ریشه بهره می‌برد. به عنوان مثال، در جمله در میان مالکان مملکت و والیان ولایت رسل و رسایل متبادل گردید، از آرایه اشتقاق استفاده شده است. در این آرایه، کلمات هم‌ریشه به گونه‌ای در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند که به شعر یا نثر، آهنگ و موسیقایی خاصی می‌بخشند. برخی، اشتقاق را نوعی جناس محسوب کرده و آن را جناس اشتقاق می‌نامند.
