تفسیر السمرقندی، که به بحر العلوم نیز معروف است، تألیفی از نصر بن محمد سمرقندی است. این کتاب به زبان عربی نوشته شده و شامل تفسیر تمام قرآن کریم می‌باشد.
مؤلف
ابولیث نصر بن محمد بن ابراهیم سمرقندى، معروف به امام الهدى، متولد بین ۳۰۱ تا ۳۱۰ قمری در سمرقند از کشور ازبکستان امروزی است و از فقیهان و مفسران مشهور قرن چهارم هجری به شمار می‌رود. وی تحت تأثیر مذهب حنفی و عقاید اشعری قرار داشته و علم فقه را از ابی هندوانی و تفسیر را از محمد بن فضل بلخی آموخته است. سمرقندی در سال 395 قمری وفات یافته است.
روش تفسیر
روش کلی: سمرقندی در تفسیر خود به نقل احادیث و مرویات از پیامبر اکرم (ص)، صحابه و تابعین می‌پردازد. وی قبل از شروع تفسیر، به مقدمات عمده‌ای در علوم قرآن اشاره نمی‌کند و تنها به تشویق به طلب تفسیر و بیان فضیلت قرآن اکتفا می‌کند.
ساختار تفسیر: تفسیر هر سوره با ذکر نام آن، مکان نزول و فضیلت آن آغاز می‌شود و سپس به تفسیر آیات پرداخته می‌شود. در این تفسیر، روایات و استشهادات غالباً بدون ذکر سند آمده‌اند و این امر به منظور تسهیل مراجعه‌کنندگان انجام شده است.
محتوای تفسیر
نقل روایات: سمرقندی به ذکر روایات و اقوال مفسران و لغویان می‌پردازد و در مواردی به اختلاف قرائت‌ها اشاره می‌کند. وی همچنین به مباحث لغوی و زبانی می‌پردازد و در برخی موارد به اسباب نزول آیات اشاره می‌کند.
نقد و بررسی: این تفسیر شامل نقد برخی پندارهای سست درباره تناقض ظاهری آیات است و در آیات احکام، به اختصار به بیان احکام فقهی می‌پردازد.
روایات اسرائیلی: برخی روایات اسرائیلی نیز در این تفسیر آمده است، اما سمرقندی به طور خاص به نقد آنها نمی‌پردازد.
وضعیت کتاب
نسخه‌ای از تفسیر السمرقندی در بیروت توسط دارالفکر در سال 1416 قمری به چاپ رسیده است. این نسخه شامل مقدمه مختصری از مؤلف و فهرست محتویات هر جلد بر اساس سوره‌ها می‌باشد.
