سید مرتضی مرتضوی لنگرودی

[ویکی اهل البیت] «فقیه فرزانه»
لنگرود، یکی از شهرهای مذهبی استان گیلان است و آبادی قاضی محله از روستاهای شرقی لنگرود می باشد که نام قدیمی آن «رود پست» بوده و به سبب سکونت گروهی از سادات و بزرگان در آن، به قاضی محله یا قاضی کلایه معروف شده است. سادات ساکن در این ناحیه، حسینی هستند و نسب آنان از طریق امام سجاد علیه السلام به حضرت ابا عبدالله علیه السلام می رسد. آنان در آغاز، ساکن تنکابن بوده و از آن جا به رود پست مهاجرت کرده اند. سادات قاضی محله از قدیم مورد تکریم و احترام اهالی این سامان بوده اند. مدفن یکی از آنان به نام سید کریم که انسانی پارسا و وارسته بوده است، دارای قبه و بارگاه و مورد توجه مردم و زیارتگاه اهالی است.
از رجال مشهور سادات قاضی محله، میر سعیدی لنگرودی است. نامبرده، فرزندی به نام سید حسین داشت. این مرد زاهد و پرهیزگار در روستای فتیده در حوالی قاضی محله از طریق زراعت و دامداری امرار معاش می نمود. تا آن که در سال 1306 ق. صاحب فرزندی گردید و او را «مرتضی» نامید. دوران کودکی مرتضی در آبادی فتیده و نیز قریه قاضی محله سپری گردید. به سبب تربیت در آغوش مادری نیک نهاد و پرورش های پدری پارسا و نیز استعدادهای ذاتی خود، در همین سنین کودکی، در مدت شش ماه، تلاوت قرآن را فراگرفت و همزمان با آن در مکتب خانه های مرسوم آن زمان با مقدمات زبان و ادبیات فارسی آشنا گردید.
هنگامی که این کودک دوران طفولیت را سپری کرد و به چهاردهمین بهار زندگی پانهاد، شوق تحصیل علوم دینی او را به جانب مدرسه جامع لنگرود کشانید؛ اما برای یاری رساندن به پدرش، یک سوم سال را در امور کشاورزی به کمک وی پرداخت و در دو ثلث دیگر سال، به فراگیری دانش دینی مشغول گردید.
از برنامه های جالب آن زمان در حوزه های علمیه لنگرود، لاهیجان، آستانه اشرفیه و... این بود که به هنگام تعطیلات و در اوقات فراغت، طلبه ها از شهری به شهر دیگر می رفته و با طلاب آن دیار به بحث و مناظره علمی می پرداخته اند. سید مرتضی که از نظر هوش و توانایی ذهنی و قوه حافظه در بین همگنان خویش بی نظیر بود، با قدرت بیان و تسلط بر مباحث مطرح شده، غالباً در این مسافرت ها و مجالست ها بر حریف خویش غالب می آمد. حتی گاهی موفقیت های علمی وی، شگفتی اساتید را برمی انگیخت و مواردی پیش می آمد که او در ضمن بحث ها بر مدرسین خویش پیشی می گرفت. خودش به فرزندانش گفته بود: هر کتابی را که از استاد می آموختم، بلافاصله آن را تدریس می کردم. گاهی در حالی که اواخر کتاب را فرامی گرفتم، ابتدای آن را درس می دادم.
سید مرتضی پس از آموختن مقدمات علوم حوزوی در نزد اساتید مدرسه علمیه لنگرود، در سال 1323 یا 1322 ق. برای ادامه تحصیل به رشت رفت. در این حوزه، او محضر روحانی مبارز و مجتهد پرآوازه، آیت الله سید عبدالوهاب صالح ضیاء بری (1294-1357 ق) را درک کرد و معالم را نزد او آموخت. یادآور می شود این عالم فرزانه صومعه سرا جزو جوانترین مجتهدان گیلانی بود که در سن 28 سالگی به مقام اجتهاد دست یافت. وی از شاگردان مشهور مرحوم آخوند خراسانی بود. در اجازه اجتهاد مرحوم آخوند برای وی، مطالبی آمده که برای کمتر کسی گفته شده است. چنین اجازه ای مقامات علمی و تقوای وی را مورد تأیید قرار می دهد.
سید مرتضی در حوزه علمیه رشت، معطول را نزد آقا شیخ محمد صیقلانی (منسوب به آبادی صیقلان از دهستان شفت و از توابع شهرستان فومن) و آقا شیخ محمد زرگر یاد گرفت. در همان اوان جوانی، این طلبه مشتاقِ معارفِ قرآن و عترت، به قزوین رفت و در حوزه این شهر شرح لمعه، مقداری از قوانین، الهیات و شرح تجرید را از محضر مرحوم حاج ملا علی طارمی و شیخ یونس نامی فراگرفت و بدین گونه سطوح اولیه دروس حوزوی را تکمیل نمود و راهی تهران شد.
در آن زمان حوزه تهران، مجمع فقیهان بزرگ، حکیمان و عارفان مشهور بود. در این حوزه سید مرتضی سطوح عالی دانش دینی را نزد حضرات آیات: آقا سید محمدرضا افجه ای، آقا شیخ محمدرضا نوری، شیخ عبدالنبی نوری و آقا سید محمد تنکابنی تکمیل کرد و در حکمت و فلسفه و معارف عرفانی محضر بزرگانی چون: حاج شیخ علی نوری، آقا میرزا هاشم اشکوری، آقا میرزا حسن کرمانشاهی و آقامیرزا محمود قمی را درک کرد.