بگتکین، نام خاندانی از فرمانروایان نواحی غرب رود دجله است که حدود یک سده (۳۹–۵۳۰ قمری/۱۱۴۵–۱۲۳۳ میلادی) تحت اطاعت اتابکان زنگی و ایوبیان، به‌عنوان نمایندگان آنان بر شهرهایی مانند موصل، اربیل، شهرزور و حران حکومت کردند. دربارهٔ بگتکین که پدر زین‌الدین علی (نخستین فرد قدرتمند این خاندان) است، اطلاعاتی موجود نیست. تاریخ این خاندان تنها به زندگی زین‌الدین علی و دو پسرش، زین‌الدین یوسف و مظفرالدین کوکبوری، محدود می‌شود. ابن‌خلکان، مورخ معاصر آخرین دورهٔ حکمرانی آنان که از حمایت مظفرالدین نیز برخوردار بود، کنیه و نسب زین‌الدین علی را ابوالحسن علی بن بگتکین بن محمد ثبت کرده است. ابن‌خلکان، ابن‌اثیر و ابوشامه را باید آگاه‌ترین مورخان دربارهٔ تاریخ بنی‌بگتکین دانست و اطلاعات موجود عمدتاً مبتنی بر گزارش‌های آنان است.
زین‌الدین علی از غلامان جوان دستگاه قسیم‌الدوله آق‌سنقر (پدر عمادالدین زنگی) بود. پس از کشته شدن آق‌سنقر در جمادی‌الاول ۴۸۷ قمری (مه ۱۰۹۴ میلادی)، غلامانش دور پسر خردسالش عمادالدین گرد آمدند. زین‌الدین علی نیز که خود هنوز جوان بود، از جمله آنان به‌شمار می‌رفت. از آن زمان تا حدود چهل سال بعد، نامی از او در رویدادهای تاریخی دیده نمی‌شود، ولی بی‌تردید در کنار عمادالدین زنگی رشد کرد و ترقی نمود. بر اساس منابع، او به‌تدریج در زمرهٔ نزدیک‌ترین یاران عمادالدین درآمد. هنگامی که عمادالدین در سال ۵۲۱ قمری (۱۱۲۷ میلادی) امارت موصل را به دست آورد، به احتمال زیاد زین‌الدین نیز همراه او بود. در سال ۵۳۰ قمری (۱۱۳۶ میلادی) که سلطان مسعود سلجوقی برای جنگ با ملک داوود بن محمود عازم بغداد شد، زین‌الدین علی به‌عنوان یکی از امیران اتابک عمادالدین در لشکرکشی شرکت کرد.
در ذیقعده ۵۳۹ قمری (مه ۱۱۴۵ میلادی) که نصیرالدین جقر (نایب عمادالدین در موصل) به دست الب ارسلان بن محمود سلجوقی کشته شد، عمادالدین که مشغول فتح دژ البیره بود، بدون درنگ زین‌الدین علی را به امارت موصل منصوب کرد. وی از آغاز به گونه‌ای رفتار کرد که محبوبیت مردم را به دست آورد و موصل رونق گرفت. گفته شده اتابک عمادالدین از او پیمان گرفت که پس از مرگش، موصل را به پسرش سیف‌الدین غازی واگذار کند. ابن‌اثیر در یک جا گزارش داده که در آستانهٔ مرگ عمادالدین در سال ۵۴۱ قمری (۱۱۴۶ میلادی)، پسرش سیف‌الدین در شهرزور به سر می‌برد و با وجود طمع الب ارسلان، زین‌الدین بی‌درنگ سیف‌الدین را به موصل فراخواند و شهر را به او تسلیم کرد. ابن‌اثیر در جای دیگر تصریح کرده که زین‌الدین این وظیفه را به خواست و دستور امیران دولت عمادالدین بر عهده گرفت و خود را در خدمت سیف‌الدین قرار داد.