دانشنامه اسلامی
بزرگمهر عنوانی است که در متون پهلوی به صورت وُ چورْگْمِتْر و وُزُرگمهرِ بُخْتَگان، و در متون فارسی و عربی دوره اسلامی به صورت های گوناگون همچون بزرگمهر، بزرجمهر، بوذرجمهر و ابوذرجمهر آمده است. از بررسی فرهنگ شاهنامه چنین بر می آید که این نام در شاهنامه فردوسی - به سبب سازگاری با بحر متقارب - همواره به صورت بوزرجمهر به کار رفته است. تلفظ امروزی این نام بزرگمهر، و در لغت به معنی آفتاب بزرگ، یا صاحب محبت بزرگ است و از نظر ریشه شناسی، مصحّف بُرْزمِهر یا داد بُرْزمهر است که به صورت زرمهر هم نوشته شده، و شاید شکل صحیح آن دات بُرْژمِتْر، و کهن ترین صورت ضبط آن در کتیبه ها «بورزومهر» باشد.
منصب بزرگمهر
بزرگمهر، رئیس رایزنان خاص دربار کشور، پاسبان شخصی پادشاه و رئیس دربار بوده است. بناکتی بزرگمهر را پسر سوخرا دانسته است. به گفته کریستن سن پسر سوخرا، زرمهر نام داشته، و به باور همایی بختگ لقب سوخرا، پدر بزرگمهر بوده است. بر اساس شواهد تاریخی سوخرا یکی از درباریان قباد (سل ۴۸۸- ۴۹۶؟ و ۹۸ یا ۴۹۹-۵۳۱م )، پدر انوشیروان بود که به فرمان قباد کشته شد کریستن سن. بناکتی سابقه وزارت بزرگمهر را به عهد جاماسب (سل ۴۹۶- ۴۹۸ یا ۴۹۹م ) برادر قباد رسانده است. به باور او، قباد پس از پیروزی بر جاماسب، به جبران کشتن سوخرا، بزرگمهر را به وزارت رساند و بزرگمهر بعدها در زمان انوشیروان همچنان در مقام وزارت باقی ماند. گفته های بناکتی بیشتر شبیه روایت های اغراق آمیز داستان های امیر حمزه و رموز حمزه است.
وزیر خسروپرویز
گروهی دیگر بزرگمهر را وزیر خسرو پرویز (سل ۵۹۰ - ۶۲۸م ) دانسته اند. در سیاست نامه روایتی مبنی بر زنده بودن بزرگمهر پس از زوال ساسانیان ( ۶۵۱م ) آمده، و در حکایتی از نصیحة الملوک، بزرگمهر به منظور آگاهی یافتن از شخصیت و سیرت عمر، رسولی به مدینه فرستاده است. همه این موارد، مبیّن میزان توجه و علاقه نویسندگان دوره اسلامی، به شخصیت بزرگمهر است؛ اما بسامد آشفتگی هایی از این دست، در گزارش احوال بزرگمهر موجب شده است که غربیان ِ معاصر، بزرگمهر را شخصیتی افسانه ای بپندارند، در حالی که در تاریخ و نیز در ادبیات فارسی پس از اسلام، وجود بزرگمهر در کنار انوشیروان انکارناپذیر است.
نخستین آگاهی از حال بزرگمهر
...